Ёсць у невялікай вёсцы Шклоўскага раёна Старыя Стайкі асаблівая прыцягальнасць. Тут спрадвеку гучаць легенды пра цудоўнае ўзнікненне мураванай капліцы і гаючай крыніцы на беразе рачулкі Святочніца, прытоку Дняпра.
Крыніцу называюць так, як і рэчку, а яшчэ Барысаглебскай або Крыніцай Барыса і Глеба. Паводле павер’я, вада з яе лекуе бясплоддзе.
Як дабрацца?
На захад ад цэнтральнай вуліцы вёскі Старыя Стайкі ідзе сцяжынка, якая на схіле ўзгорка заканчваецца драўляным сходнікам да крыніцы. Шырыня°/Даўгата° 54.28525/30.29066.. Каардынаты могілак, дзе месціцца капліца: 54.2868934/ 30.2863964.
Кажуць, што назва вёскі Старыя Стайкі пайшла ад таго, што даўней людзі тут сяліліся як бы стайкамі: побач з бацькамі стараліся пабудаваць хату дзеці і весці гаспадарку разам. Таму з асаблівай павагай ставяцца ў вёсцы да мінуўшчыны. А яна тут багатая ды авеяная легендамі. Старыя Стайкі згадваюцца ў архіўных дакументах з 1670 года ў складзе Гарадзецкага войтаўства Капыскага графства Віцебскага ваяводства Вялікага княства Літоўскага. У забудове паселішча захавалася шмат архаічных дэталяў.
Вокны хат адметныя надзвычай прыгожымі белымі ліштвамі і аканіцамі. На паклоннай гары на пагосце — старадаўняя белакаменная мураваная капліца, у якой нібыта пахаваны князь Барыс разам з яго багаццямі. Кажуць, што сярод таго скарбу нібыта меўся і залаты меч. Ёсць і іншыя старажытныя паданні, якія перадаюцца з пакалення ў пакаленне.
Захаранка, або Гаспадыня лясных крыніц
Так, адно з іх гаворыць, што ў капліцы на могілках пахаваныя князі Барыс і Глеб. Паводле іншага, калісьці даўно на чоўне па Дняпры плылі два князі-браты. Былі яны вельмі багатыя і везлі з сабой шмат залатых прылад. Неяк паміж імі ўсчалася спрэчка. Загневаўся адзін з братоў і забіў другога, якога звалі Барыс. Забойца паклаў нябожчыка на беразе, але добрыя людзі пахавалі яго на могілках, а замест крыжа ўзвялі капліцу. Пасля забойства Глеб нібыта хаваўся пяць гадоў і жыў на крыніцы. Згодна з другім варыянтам падання, па Дняпры на кірмаш плыў купец з сынам Барысам, які захварэў і памёр. Купец даплыў да Старых Стаек, дзе і вырашыў яго пахаваць. У магілу ён паклаў залаты меч і шмат каштоўнасцяў, а ў памяць пра сына збудаваў капліцу.
Ёсць і паданне, паводле якога, сюды па Дняпры перавезлі мошчы забітага пад Смаленскам князя Глеба. Яшчэ адзін варыянт легенды распавядае, што пад капліцай пахаваныя парэшткі святых благаверных князёў Барыса і Глеба, дастаўленыя сюды па Дняпры. Гэта зусім не адпавядае гістарычнай праўдзе. Але менавіта свята, якое штогод адзначаюць у гонар гэтых святых, стала галоўнай мясцовай урачыстасцю.
Яшчэ адна гісторыя, звязаная з каплічкай. Двое мужыкоў з суседняй вёскі вырашылі праверыць, ці сапраўды пад ёй закапаны скарб, у тым ліку і згаданы ў легендах залаты меч. Узброіўшыся ламамі, яны сталі дзяўбці каменную падлогу капліцы. Іх спынілі жыхары Старых Стаек і з ганьбай пагналі скарбашукальнікаў прэч. Але неўзабаве мужыкоў напаткала больш суворая кара. Адзін патануў у Дняпры, а другому стала блага з сэрцам проста на могілках, і выратаваць чалавека не ўдалося. Мясцовыя сцвярджаюць, што святое месца абараняюць духі святых Барыса і Глеба, як і саму вёску.
Культ святых Барыса і Глеба на тэрыторыі Усходняй Еўропы існуе ўжо каля тысячы гадоў. Князі Барыс і Глеб, у хрышчэнні Раман і Давыд, былі малодшымі сынамі князя Уладзіміра Святаславіча. Паводле летапісных дадзеных, іх забіў зводны брат Святаполк Акаяны, каб пасля смерці князя Уладзіміра захапіць уладу. У пачатку 1070-х гадоў Барыс і Глеб першымі на ўсходнеславянскіх землях былі кананізаваныя.
Многія храмы і другія святыні прысвячаліся гэтым святым. Па народным календары, дзень Барыса і Глеба адзначаецца 15 мая і асабліва 6 жніўня. Менавіта 6 жніўня лічыцца надыходам жніва. У гэты дзень раней забаранялася рабіць цяжкую працу. Лічылася, што парушальнікам забароны пагражае калецтва, а жывёле, якая спажывала скошанае ў гэты дзень сена — хвароба і нездаровы прыплод. Гэты дзень лічыўся апошнім днём для купання.
Крыніца ў Старых Стайках з даўніх часоў была паклоннай. Тут прабіваліся тры ключы. Старажылы мяркуюць, што капліца і крыніца паміж сабой неяк звязаныя. Па іх сведчаннях, да 1930-х гадоў над крыніцай стаяла драўляная капліца з крыштальным крыжам усярэдзіне. І нават у пасляваенны час яны захоўваліся. Але потым крыж кудысьці знік. Толькі ляжыць побач вялікі закладны камень.
Святая крыніца і камень-следавік на Камянеччыне
У канцы ХХ стагоддзя крынічку пачалі аднаўляць, а калі паставілі жалезабетонныя кольцы, гідралагічны рэжым быў парушаны, і адзін з ключоў прабіўся на беразе ракі.
У жыватворнасці крынічнай вады мясцовыя людзі пераконваліся неаднаразова. Нямала выпадкаў, калі дапамагала яна ад бясплоддзя. А аднойчы пра сваю неардынарнасць крынічка заявіла своеасаблівым чынам. Калодзеж, які вяскоўцы добраўпарадкавалі на месцы ключа, што б’е з-пад зямлі, перыядычна трэба чысціць. І рабіць гэта, паводле традыцыі, павінна ўдовая жанчына. Але аднойчы на такую працу напрасілася дзяўчына, як потым высветлілі вясковыя дазнаўцы, не зусім строгіх паводзін. Маладая асоба спрытна і хутка справілася з працай. Але, калі на свята Барыса і Глеба людзі, як звычайна, прыйшлі да крыніцы, яна была без вады. З таго часу падобныя памылкі старастайкаўцы не дапускаюць.
На 6 жніўня тут збіраюцца жыхары не толькі Старых Стаек, але і з усяго наваколля, Шклова, Оршы, Магілёва ды іншых гарадоў. Дзесяцігоддзямі рытуал свята не змяняецца. Спачатку адбываецца богаслужэнне каля капліцы на могілках. Пасля вернікі па традыцыі накіроўваюцца хрэсным ходам на святую Барысаглебскую крыніцу, дзе служаць вадасвятны малебен.
Не дзіўна, што ў Старых Стайках да жнівеньскага свята рыхтуюцца, як да ніякага іншага. Без прымусу вясковыя вуліцы і двары ў гэтыя дні ўражваюць чысцінёй. У дамах гаспадыні наводзяць парадак. А на гулянне апранаюцца ў самае лепшае адзенне.
