Усё, што трэба ведаць пра грып

У канцы студзеня – пачатку лютага спецыялісты прагназуюць сезонны ўздым захворвання на вострыя рэспіраторныя інфекцыі, у тым ліку і на грып. Ці такі ён небяспечны? Ці абавязкова рабіць прышчэпку штогод? Ці можна захварэць на грып пасля вакцынацыі, а непасрэдна прышчэпка можа справакаваць хваробу?

За тлумачэннямі «СЛУШНА» звярнуўся да кіраўніка Нацыянальнага цэнтра па грыпе, вядучага навуковага супрацоўніка РНПЦ эпідэміялогіі і мікрабіялогіі, кандыдата медыцынскіх навук, дацэнта Наталлі Грыбковай.

Невядомы вядомы грып

Грып вядомы ўрачам вельмі даўно. Яшчэ з часоў Гіпакрата, а гэта V стагоддзе да нашай эры, апісаны сімптомы гэтай хваробы. Вірусы грыпу цыркулююць на зямным шары пастаянна і адрозніваюцца высокай зменлівасцю. Паколькі адначасова цыркулюе некалькі варыянтаў вірусаў грыпу А і В, на працягу года гэта захворванне можна перанесці некалькі разоў.

Наталля Грыбкова:

Нягледзячы на тое, што вірус грыпу вывучаны дастаткова добра, даследаваны асаблівасці яго рэпрадукцыі (поўны жыццёвы цыкл) у клетцы, ён усё роўна застаецца загадкавым і не стамляецца прыносіць сюрпрызы. Вірус грыпу валодае вельмі высокай зменлівасцю. Штогадовы рост рэспіраторнага захворвання выклікаюць толькі злёгку мадыфікаваныя (змененыя) вірусы грыпу. Напрыклад, такія змены могуць адбыцца ў выніку замены 1-2 амінакіслот нават у адным бялку віруса, аднак гэта будзе ўжо новы штам грыпу, з якім імунная сістэма чалавека яшчэ не сустракалася.

Рэзкі і раптоўны пачатак хваробы – адна з асноўных прыкмет грыпу. Ён не развіваецца на працягу некалькіх дзён. Самаадчуванне пагаршаецца амаль імгненна. Суправаджаецца грып высокай інтаксікацыяй арганізма. Кажуць, хто аднойчы перахварэў на грып, ніколі не зблытае яго з іншай хваробай.

З моманту заражэння грыпам да першых сімптомаў праходзіць 1-2 дня, часам гэты перыяд можа вар'іравацца ад некалькіх гадзін да 3 сутак. Грып пачынаецца востра, са з'яўлення прыкмет інтаксікацыі – дрыжыкаў, галаўнога болю, ламоты ў целе, болю ў вачах, слабасці, павышанай патлівасці. Тэмпература павышаецца хутка і ў некаторых выпадках дасягае 40°С і вышэй. Можа быць сухі кашаль, які суправаджаецца болем за грудзінай, цяжкае насавое дыханне. Пры няўскладненым цячэнні хваробы, сімптомы могуць захоўвацца да 6 дзён. У 10-15% выпадкаў грып прыводзіць да сур'ёзных ускладненняў.

Вірус грыпа А, В і С

Сёння захворванне выклікаюць два віды вірусаў грыпу А і два віды вірусаў грыпу В. Прычым, масавы рост захворвання, калі гаворка ідзе пра эпідэміі і пандэміі, правакуюць вірусы грыпу тыпу А двух відаў: з першым тыпам гемаглютыніну (H1) і трэцім тыпам гемаглютыніну (H3). Вірусы грыпу тыпу В таксама могуць стаць прычынай хваробы, хоць і меншай цяжкасці і інтэнсіўнасці. Разам з тым, абодва тыпы віруса аднолькава агрэсіўныя, зменлівыя, заразныя і могуць суправаджацца цяжкімі ўскладненнямі.

 
Наталля Грыбкова:

Развіццё ўскладненняў, што прыводзяць да лятальнага канца, могуць справакаваць як вірус грыпу А, так і вірус грыпу В. Найбольш небяспечныя вірусы грыпу В з першым тыпам гемаглютыніну (Н1). Менавіта яны выклікалі вядомую ўсім «іспанку» і пандэмію 2009 года.

З 1900 года ў свеце было зарэгістравана чатыры пандэміі грыпу. Самай страшнай была пандэмія 1917-1918 гадоў мінулага стагоддзя, што пачалася ў Іспаніі (яе яшчэ называюць «іспанскай») і была выклікана вірусам грыпу А (Н1N1). Яна закранула каля 50% насельніцтва ва ўсім свеце і прывяла да гібелі ад 20 да 50 мільёнаў чалавек. Не саступала па маштабнасці і небяспекі «Азіяцкая пандэмія» грыпу (1956-1957 гады 20 стагоддзя), што зарадзілася ў Кітаі, а яе правакатарам стаў вірус А (Н2N2). Тады загінулі 2 мільёны чалавек. Наступная пандэмія 1968-1969 гадоў мінулага стагоддзя (вірус грыпу А (Н3N2), «стартавала» ў Ганконгу і доўжылася паўтара года. Было зафіксавана 500 тысяч смяротных выпадкаў. Апошняй стала пандэмія так званага «свінога грыпу» 2009-2010 гадоў 21 стагоддзя (вірус грыпу А (Н1N1).

Вірус грыпу тыпу З выяўляецца значна радзей і як правіла становіцца прычынай лёгкіх інфекцый, таму пакуль аб яго эпідэмічнай значнасці спецыялісты не гавораць.

Як мы ўжо адзначалі, вірус грыпу «прысутнічае» на зямным шары пастаянна. Разам з тым, свой уклад у рост захворвання могуць уносіць як усе тыпы віруса грыпу адначасова, так і толькі адзін з іх.

 
Наталля Грыбкова:

З 1970-х гадоў 19 стагоддзя ў эпідэмічны перыяд вірусы тыпу А і В цыркулююць разам. Часам, з-за мутацый, адзін з субтыпаў вірусаў грыпу А лідзіруе. Вірус грыпу В, як правіла актывізуецца ў канцы сезону. Дарэчы, бываюць гады, калі вірусы грыпу практычна не аказваюць ніякага ўплыву на здароўе чалавека.

Вакцына – панацэя?

Грып – сур'ёзнае інфекцыйнае захворванне. Асабліва цяжка яно праходзіць у тых, хто мае хранічныя захворванні сардэчна-сасудзістай сістэмы, органаў дыхання, эндакрыннай сістэмы, розныя парушэнні абменных працэсаў, імунадэфіцытныя станы, а таксама ў маленькіх дзяцей і людзей, старэйшых за 65 гадоў. Цяжарныя жанчыны таксама маюць патрэбу ў сур'ёзнай абароне ад грыпу, бо будучая мама абараняе не толькі сябе, але і дзіця.

Прадухіліць захворванне, а таксама значна знізіць рызыку развіцця ўскладненняў можна з дапамогай прышчэпкі ад грыпу. Яе склад штогод мяняецца, і вакцына змяшчае штамы менавіта тых вірусаў грыпу, якія, па прагнозах Сусветнай арганізацыі аховы здароўя, будуць цыркуляваць у тым ці іншым рэгіёне ў сезон.

 
Наталля Грыбкова:

Асноўнае прызначэнне супрацьгрыпознай вакцыны – знізіць цяжар магчымага захворвання. Чаму вакцына забяспечвае найбольшую ступень абароны ад інфікавання? Улічваючы тое, што адначасова цыркулююць дзве разнавіднасці вірусаў грыпу А і вірусы грыпу В, усе штогадовыя супрацьгрыпозныя вакцыны маюць тры актуальныя інактывіраваныя вірусы грыпу, цыркуляцыя якіх чакаецца ў эпідэмічным сезоне.

Імунітэт пасля такой прышчэпкі выпрацоўваецца на працягу 2-3 тыдняў і застаецца напружаным, г.зн. здольным даць годны «адказ» вірусу, на працягу 6 месяцаў. Затым паступова ён пачынае згасаць. Менавіта таму трэба рабіць прышчэпку кожны год.

Міфы пра грып і вакцынацыю

Міф 1. Імунітэт пасля грыпу не выпрацоўваецца.

 
Наталля Грыбкова:

Пасля таго, як чалавек перахварэў на грып, у яго выпрацоўваецца ўстойлівы пажыццёвы імунітэт. Але! Антыцелы, што з'явіліся пасля гэтай хваробы, могуць дапамагчы толькі ў тым выпадку, калі чалавек зноў «сустрэнецца» з тым жа штамам віруса, якім ён перахварэў. Вірус грыпу пастаянна муціруе. Таму, верагоднасць, што чалавек зноў перахварэе ідэнтычным штамам віруса, вельмі малая.

Разам з тым, антыцелы, якія сфарміраваліся ў чалавека пасля хваробы, могуць дапамагчы ў барацьбе з іншымі «роднаснымі» штамамі грыпу. А вакцына яшчэ і падштурхне імунітэт чалавека і «пазнаёміць» яго з новымі варыянтамі віруса.

Міф 2. Зрабіў прышчэпку ад грыпу і захварэў.

 
Наталля Грыбкова:

Вакцына ад грыпу не можа стаць прычынай захворвання, бо супрацьгрыпозныя вакцыны маюць альбо інактывіраваны (забіты) вірус, альбо асобныя яго кампаненты. Іншымі словамі, яны не здольныя выклікаць захворванне. У большасці выпадкаў, чалавек ужо быў інфікаваны якім-небудзь вірусам, але сімптомы яшчэ не праявіліся. Ён зрабіў прышчэпку, і час вакцынацыі супаў з пачаткам рэспіраторнага захворвання.

Некаторыя вакцыны, напрыклад, расійская «Грыпол плюс», маюць імунамадулятары. Яны падымаюць актыўнасць імуннай сістэмы на пэўны ўзровень, што дазваляе імуннай сістэме часткова абараніць чалавека і ад іншых рэспіраторных інфекцый апроч грыпу.

Гэта трэба ведаць

Хворы чалавек пры чханні распаўсюджвае вірус на адлегласць да 5 метраў, пры кашлі – да 2-х метраў.

Наталля Грыбкова:

Пры чханні альбо кашлі вылучаюцца кропелькі сліны, што асядаюць, напрыклад, на тэлефоннай трубцы альбо дзвярных ручках. Вірус, які знаходзіцца ў кропельцы, як бы зачынены абалонкай, што абараняе яго ад уздзеяння навакольнага асяроддзя. Так ён захоўваецца даволі доўга. Чалавек, які бярэцца за забруджаны прадмет, можа пачасаць нос альбо пацерці вочы, а вірусу досыць патрапіць на слізістую. Такім чынам, заразіцца грыпам можна не толькі ўдыхаючы гэтыя кропелькі, але і кантактна-бытавым шляхам.

Таму, не варта грэбаваць вільготнай прыборкай, праветрываннем памяшканняў. У транспарце за поручань лепш трымацца ў пальчатках і не забываць лішні раз мыць рукі. Ну, а тым, хто ўсё ж такі захварэў, не варта забывацца на «рэспіраторны этыкет». Чхаць і кашляць трэба ў насоўку (сурвэтку) або прыкрыўшы рот тыльным бокам далоні, локцевым згібам. Пры грыпе, каб пазбегнуць развіцця ўскладненняў, абавязкова трэба прытрымлівацца пасцельнага рэжыму і выконваць усе рэкамендацыі ўрача.