Неўралагічныя і псіхічныя парушэнні, падзенне зроку, скрыўленне паставы ў дзяцей – прызнаныя выдаткі нашай школьнай сістэмы.
А ці можна захаваць здароўе пры сямейнай адукацыі, калі дзіця вучыцца па індывідуальным плане дома? Гэтае пытанне мы абмеркавалі з псіхолагам і кансультантам па сямейнай адукацыі Веранікай Міхалка, якая займаецца дадзенай тэмай каля 10 гадоў і практыкуе гэты падыход ва ўласнай сям'і.
Перавагі сямейнай адукацыі
Здароўе не абмяжоўваецца фізіялогіяй. Яно ўключае ў сябе таксама псіхічнае, сацыяльнае і духоўнае самаадчуванне. Таму пытанне трэба разглядаць комплексна. На аснове свайго вопыту эксперт вывела перавагі сямейнай адукацыі па кожным складніку.
Цела і псіхіка
– Найбольш відавочныя плюсы сямейнай адукацыі для фізічнага здароўя ў тым, што дзіця можа прытрымлівацца свайго ўласнага рэжыму дня, харчавацца якаснай хатняй ежай, рухацца падчас заняткаў і мець шмат вольнага часу для іншых захапленняў, – кажа эксперт. – Псіхічнае здароўе не пакутуе дзякуючы таму, што можна рэгуляваць узровень вучэбнай нагрузкі ў адпаведнасці з індывідуальнымі асаблівасцямі дзіцяці.
Дзецям таксама не трэба падладжвацца пад агульны тэмп выканання заданняў. Імкнуцца паспець за класам – сур'ёзная псіхічная нагрузка, у выніку чаго зніжаецца эфектыўнасць навучання: гонка вымотвае і зніжае задавальненне ад сваіх дасягненняў. Дома дзіця можа асвойваць матэрыял у камфортным тэмпе.
Важны складнік псіхічнага здароўя – упэўненасць у сабе. Сямейнае асяроддзе можа яе забяспечыць, у адрозненні ад школы, дзе дзецям трэба марнаваць шмат сіл на выбудоўванне адносінаў з вялікай колькасцю няблізкіх яму людзей, спаборнічаць з аднакласнікамі, даказваць сваю слушнасць настаўнікам.
Дух і соцыум
Сацыяльнае здароўе – найбольш цікавы, але рэдка аналізуемы аспект. Псіхолаг упэўненая, што жыццёвыя ўстаноўкі і мэты аказваюць істотны ўплыў на фарміраванне здароўя. І менавіта тут трэба будзе самая галоўная праца для бацькоў, якія выбралі шлях сямейнай адукацыі для сваіх дзяцей. Праца па пераасэнсаванні ўласнага жыцця і стэрэатыпаў, закладзеных нашым мінулым школьным вопытам.
– Існуе міф, што сацыяльна здаровае дзіця павінна праводзіць паўдня ў школе ў дзіцячым калектыве, – прыводзіць прыклад Вераніка Міхалка. – Такая сацыялізацыя была калісьці важнай умовай у выразна структураваным савецкім грамадстве з адзіным адукацыйным сцэнаром. Але ў сучасным свеце школьны калектыў не дае патрэбных жыццёвых навыкаў. Сёння працадаўцам патрэбныя іншыя якасці і здольнасці. А калі казаць пра ненаёмную працу, а прадпрымальніцтва, дык школа наогул прапануе прынцыпова іншую светапоглядную пазіцыю.
Свет імкліва змяняецца, мы не ведаем, якія спецыяльнасці, ВНУ і метады навучання будуць запатрабаваныя праз 5-10 гадоў. Але вось сямейны інстытут дакладна застанецца. У жыцці любога чалавека зыходнай кропкай з'яўляецца сям'я, і яна ж будзе важнай падставай ва ўжо самастойным жыцці. У такім разе сёння неабходныя навыкі пабудовы блізкіх адносінаў у малым сямейным «калектыве».
Сямейныя сувязі першапачаткова глыбокія, валодаюць логікай і гісторыяй. Адносіны ж у вялікім калектыве носяць неабавязковы характар, можна змяняць сяброў, сябраваць разам супраць кагосьці, там ёсць іерархія, канкурэнцыя. Гэта неглыбокія, няўстойлівыя і часцяком нелагічныя, заснаваныя на вымушаных стасунках выпадкова сабраных разам людзей адносіны. Многія потым пераносяць гэты вопыт у аснову сям'і і атрымліваюць у выніку падабенства такога калектыву – без глыбокай блізкасці.
Калі мы хочам, каб нашы хлопчыкі і дзяўчынкі ўмелі будаваць блізкія адносіны, дык лагічна, што вялікую частку часу яны павінны праводзіць менавіта ў сям'і, а не ў чужых калектывах.
Вераніка Міхалка часта сутыкаецца з грамадскай асцярогай, што гэта прывядзе да звужэння свядомасці ці ізаляцыі дзіцяці. Але гэта не так, упэўненая эксперт.
– Калі я пачала займацца гэтай тэмай, дык у першую чаргу змяніла тэрміналогію: замест «хатняе навучанне» наўмысна пачала выкарыстоўваць паняцце «сямейная адукацыя». Сямейная адукацыя не зводзіцца да «школы дома». Гэта больш шырокі працэс фарміравання чалавека.
Калі дзеці вучацца дома, у іх застаецца значна больш часу на навакольнае жыццё (гурткі, стасункі з сябрамі, прагулкі, свае справы), больш свабоды ў дзеяннях, яны больш устойлівыя да аднабокага ўплыву.
Тыя, хто мае досвед параўнання, адзначаюць, што абмяжоўвае якраз-такі школа ў сілу сваёй дакладнай арганізацыі і фармалізацыі навучальнага працэсу.
Калі перайсці да духоўнага здароўя, дык яно ў значнай меры залежыць ад цэласнасці і гарманічнасці карціны свету чалавека. Але светапоглядныя ўстаноўкі сям'і і самога дзіцяці могуць уступаць у супярэчнасць са светапоглядам школьнай сістэмы. Неабходнасць адаптавацца да гэтых супярэчнасцяў забірае шмат сіл і энергіі ў дзіцяці, патрабуе кампрамісу. А ёсць дзеці, якія не прымаюць кампрамісу, і тады гэта ператвараецца ў барацьбу са школай за свае перакананні.
Дзіця давярае сваім бацькам. Калі яны аддалі яго/яе ў пэўнае асяроддзе, дык бунтаваць супраць яго азначае бунтаваць супраць бацькоў. Гэта хваравіты стан. І мне складана зразумець тых бацькоў, якія ганарацца супрацівам сістэме. Атрымліваецца, вы самі аддалі дзяцей у гэтае асяроддзе і кажаце, што трэба з ім змагацца. Гэта неўратычная сітуацыя. На мой погляд, лепей вызначацца з гэтым на ўваходзе.
Вельмі важны аспект духоўнага здароўя, пра які мала хто ведае, заключаецца ва ўсведамленні сябе гаспадаром жыцця.
– Чалавек добра і ўпэўнена адчувае, калі ўсведамляе сябе прычынай з'яў і падзей. І наадварот, вельмі цяжка адчуваць, што жыццё табе не падпарадкаванае, ім хтосьці кіруе, ты не можаш умяшацца ў ход падзей. Школьнае навучанне ставіць у такія ўмовы і дзяцей, і бацькоў.
Аб'ём і выбар матэрыялу, які вывучаецца, расклад прадметаў, састаў класаў, светапоглядныя ўстаноўкі настаўнікаў – на гэта мы не можам уплываць. У адрозненні ад сямейнай адукацыі, дзе вы самі ўстанаўліваеце правілы гульні. Мне здаецца, адчуванне сябе гаспадаром, гаспадыняй свайго жыцця закладзенае ў кожным з нас. І дастаткова не выстаўляць дадатковых абмежаванняў дзецям, каб захаваць у іх гэтае здаровае пачуццё. Пры сямейнай адукацыі гэта больш рэальна, – лічыць псіхолаг.
Пытанні для бацькоў
Сямейная адукацыя – гэта філасофія. Усім бацькам, у тым ліку і тым, хто задумваецца пра альтэрнатыву ці ўжо выбраў гэты шлях, эксперт прапануе задаць сабе шэраг пытанняў. Напрыклад:
- Да якога спосабу забяспечваць сябе вы рыхтуеце дзіця, гэта наёмная праца альбо прадпрымальніцтва?
- Ці падабаецца вам самім ваш лад жыцця і ці хацелі б вы яго змяніць?
- Ці ёсць у дзіцяці інтарэсы, якія могуць стаць, як ён лічыць, справай яго жыцця? Калі так, дык ці не будзе школа адымаць занадта шмат часу ад гэтага захаплення?
- Ці гатовыя вы да таго, што давядзецца перагледзець свае погляды: як і чаму навучаць, ці патрэбная адзнака, што лічыць поспехам і няўдачай у навучанні?
- Ці гатовыя вы самі ў корані змяняць уласнае жыццё?
- Наколькі ваш светапогляд сумяшчальны са школьным?
- Які сэнс вы бачыце ў школьнай адукацыі?
- Што ці хто кіруе жыццём чалавека і асабіста вашым існаваннем? Якія мэта і сэнс вашага жыцця? Ці хочаце вы, каб вашае дзіця дало тыя ж адказы на гэтыя пытанні?
- Ці лічыце вы сябе годным пераймання? Ці хацелі б вы, каб дзіця брала прыклад з вас ці іншых людзей?
Акрамя гэтых глыбінных пытанняў, трэба ацаніць знешнія ўмовы. Магчыма, гэты аналіз прывядзе да школы, што не будзе выклікаць ніякіх супярэчнасцяў і дыскамфорту, а значыць, і праблемаў са здароўем у дзяцей. Усё залежыць ад мэтаў, ладу жыцця і магчымасцяў сям'і.
Фота з сямейнага архіва Веранікі Міхалка і вольных інтэрнэт-крыніц.
