19 чэрвеня майстру ваеннай прозы Васілю Быкаву споўнiлася б 100 гадоў. Часам праверана: ягоныя творы ўвайшлі ў гісторыю сусветнай літаратуры. Гуманізм, экзістэнцыйны выбар чалавека ў экстрэмальных абставінах, праўдзівае апісанне ваенных падзей — гэта заўсёды будзе актуальна.
Імя Васіля Быкава шырока вядома не толькі ў нашай краіне, але і далёка за яе межамі. Беларускі пісьменнік атрымаў сусветнае прызнанне дзякуючы ўменню паказаць лёс чалавека ў гады ваеннага ліхалецця. Пра Вялікую Айчынную вайну 1941-1945 гадоў пісалі многія, але толькі яе непасрэдныя ўдзельнікі (былыя франтавікі Канстанцін Сіманаў, Юрый Бондараў, Рыгор Бакланаў, Віктар Астаф'еў) з'яўляюцца аўтарамі самых рэалістычных твораў.
Васілю Быкаву ў гэтым спісе адведзена адно з першых месцаў, бо яго проза — лепшы здабытак сусветнай мастацкай літаратуры аб вайне. Быкаў пісаў пра яе народную праўду, тое, што бачыў і перажыў сам, што пачуў ад людзей. Народным пісьменнікам ён быў не толькі па званні, такім быў прызнаны чытачамі.
Давайце ўспомнiм некалькi важных і цікавых фактаў пра класіка беларускай літаратуры.
Факт першы. Васіль Быкаў марыў стаць мастаком
У юнацтве Васіль Быкаў хацеў стаць мастаком, паступіў у Віцебскую мастацкую вучэльню. Аднак неўзабаве быў вымушаны пакінуць вучобу праз пагаршэнне матэрыяльнага становішча сям’і і адмену дзяржаўных стыпендый.
Пасля вучыўся ў фабрычна-завадской вучэльні. Праз шмат гадоў прызнаваўся, што сумаваў па мастацтве: «Часам увечары падыходзіў да мастацкага вучылішча, заглядваў у нізкія вокны… Было сорамна і балюча».
І тым не менш Васіль Быкаў не кінуў улюбёнага занятку, маляваў нават на фронце. А пасля Другой сусветнай вайны быў час, калі пісьменнік працаваў мастаком у майстэрнях. Малюнкі знакамітага пісьменніка не ствараліся для мастацкай каштоўнасці, яны занатоўваліся Быкавым дзеля ўспамінаў, а часам і проста на злобу дня.
Пісьменнік машынальна маляваў у нататніках накіды падчас размоў. А некаторыя замалёўкі, зробленыя яшчэ ў вайну, паслужылі вокладкай для кнігі Васіля Быкава «Мёртвым не баліць», якая пабачыла свет у 60-х гадах. Дарэчы, гэтую кнігу пісьменнік лічыў галоўнай у сваёй творчасці.
Факт другі. Успамінаў сваё дзяцінства як час беднасці і голаду
Васіль Быкаў успамінаў сваё дзяцінства як час, калі часта не было чаго паесці і апрануць. Ён дапамагаў бацькам па гаспадарцы, трэба сказаць, што па меры магчымасці і пазней праяўляў клопат аб родных, дапамагаў ім матэрыяльна. «Радасць – прырода і кнігі» – так выказаўся пазней Быкаў пра свае дзіцячыя гады.
Васіль рана навучыўся чытаць, у шэсць гадоў пайшоў у школу. Чытанне стала для яго адным з любімых заняткаў, яшчэ ў школе ён пазнаёміўся з творчасцю Міхася Лынькова, Якуба Коласа, Янкі Купалы, Янкі Маўра, чытаў рускіх пісьменнікаў – Льва Талстога, Фёдара Дастаеўскага, Антона Чэхава, Максіма Горкага, замежную прыгодніцкую класіку – Жуля Верна, Майна Рыда, Джэка Лондана, Вальтэра Скота і іншых аўтараў.
Факт трэці. Пісьменнік два гады правучыўся ў чацвёртым класе
Васіль Быкаў добра вучыўся ў школе. Адзін з настаўнікаў прыкмеціў таленавітага вучня і сярод вучэбнага года перавёў яго з трэццяга класа ў чацвёёрты. Але бацька Васіля палічыў, што маляўцы, калі ён сконча гэты клас, будзе цяжка хадзіць за тры кіламетры ў сярэднюю школу. Таму прыйшлося хлопцу паўторна вучыцца ў чацвёртым класе. «Мне было ўсё роўна, толькі б вучыцца» — менавіта так казаў пра гэтую сітуацыю пісьменнік.
Факт чацвёрты. Бацькі Васіля Быкава былі сялянамі
Бацькі Васіля Быкава былі простымі сялянамі. Бацька пісьменніка Уладзімір Фёдаравіч служыў у царскім войску, быў удзельнікам Першай сусветнай вайны. Маці Ганна Рыгораўна паходзіла з простай сям'і, з вёскі Завулак, якая знаходзілася на тэрыторыі Польшчы.
Факт пяты. Першы горад, які ўбачыў Васіль Быкаў у жыцці, быў Полацк
У Вiцебскае мастацкае вучылішча Васiль Быкаў адправiўся па парадзе бацькi: каб не галадаць у вёсцы. Перасадка была ў Полацку. Гэта першы горад, убачаны Васiлём Быкавым. Вясковы падлетак хадзiў па вулiцах узрушаны, усё падавалася незвычайным і цікавым
Музей пад адкрытым небам. Якія месцы ў Полацку вы дакладна не забудзеце?
Факт шосты. Падчас вайны пісьменніка прынялі за фашыста і ледзь не расстралялі
У час вайны Быкаў быў ва Украіне. Спачатку ён займаўся абароннымі працамі, затым пачаўся адступ. Калі дайшлі да Белгарада, Быкаў паспрабаваў набыць правізіі і з-за гэтага адстаў ад сваіх.
Яго затрымалі і знайшлі ў кішэні схему руху калоны — наіўны хлопец маляваў яе па дарозе, і гэтым ледзь не падпісаў сабе смяротны прысуд: яго прынялі за варожага шпіёна. Быкава замкнулі ў падвале, потым прывялі туды, дзе расстрэльвалі зняволеных. Ён упаў у такі адчай, што чырвонаармеец пашкадаваў яго і дазволіў Васілю ўцячы.
Факт сёмы. Пэўны час Васіля Быкава лічылі загінуўшым
У войска Васіля Быкава прызвалі ў 1942-ым годзе. У пачатку 1944-га ён браў удзел у Кіраваградскай наступальнай аперацыі, дзе быў сур'ёзна паранены. Яго запісалі ў спіс загінуўшых. На самой справе Быкава адправілі ў шпіталь. Там ён праляжаў некалькі месяцаў, ад раненняў і вярнуўся на фронт.
Гэтыя падзеі ляглі ў аснову аповесці «Мёртвым не баліць».
Цяпер яна рэкамендавана школьнікам Міністэрствам адукацыі. Але тады пасля першай публікацыі яе прынялі ў штыкі: уладам не спадабалася, што пісьменнік без прыкрас апісаў стаўленне вышэйшых чыноў да простых людзей.
Факт восьмы. Васіль Быкаў быў два разы жанаты
Першую сваю жонку, Надзею Андрэеўну Кулагіну, выкладчыка рускай мовы і літаратуры, пісьменнік сустрэў у Гродне. Пышнага вяселля не было, маладыя паведамілі пра шлюб сваім сем'ям лістамі, знялі кватэру і пачалі жыць разам. У шлюбе ў іх нарадзілася двое сыноў — Сяргей і Васіль. Стаўшы асабістым сакратаром Васіля Быкава, Надзея Андрэеўна ахвяравала працай, навучылася друкаваць на машынцы і прысвяціла сябе праўцы і апрацоўцы тэкстаў мужа.
Пасля трыццаці гадоў сумеснага жыцця Васіль Быкаў сутрэў Ірыну Міхайлаўну Сувораву, якая стала яго другой жонкай.
Факт дзявяты. Першай экранізацыяй «Беларусьфільма» па Быкаву стаў фільм «Трэцяя ракета»
Першай экранізацыяй «Беларусьфільма» па Быкаву стаў фільм «Трэцяя ракета» рэжысёра Рычарда Віктарава, ён выйшаў на экраны ў 1963-м годзе. Далей былі «Альпійская балада» (1966), «Дажыць да світання» (1975), «Воўчая зграя» (1976), «Абеліск» (1977), «Узыходжанне» (1977), «Знак бяды» (1985) і іншыя..
Факт дзясяты. Большая частка твораў Васіля Быкава перакладзена з беларускай мовы на рускую асабіста аўтарам
Чытаючы творы Васіля Быкава заўважна, што беларускасць з’яўляецца першаасновай яго творчасці: родная мова найбольш поўна адлюстроўвае аўтарскую задуму, раскрывае трагічны лёс герояў, большасць якіх родам з Беларусі.
Пісьменнік сам перакладаў амаль усе свае асноўныя творы на рускую мову, каб дакладна перадаць сэнс і задуму літаратурных ідэй.
