Архив постов: Студзеня 2025

Лісачка нямодная

Навасёлка ішла па лесе, прыглядалася, прыслухоўвалася.  Усё тут было для яе незнаёмым, новым, незвычайным. Яна ведала, што нарадзілася ў лесе, жыла ў сям’і, нават цьмяна памятала нешта ярка-рудое, цёплае, ласкавае. Пэўна, гэта была мама... Што адбылося потым і як яна трапіла да людзей, для яе самой было загадкай.

Красуня знаёмілася з лесам. Шыльнік быў калючым  для яе лапак,  крапіва апякла нос, кусты малін падрапалі цікаўную мысачку, камары дакучалі. Малая зусім засумавала б, але раптам аднекуль зверху пачуўся гучны строкат. Лісачка хуценька схавалася за бліжэйшы куст і ўжо адтуль разглядала, хто ўчыніў нечаканую гукавую атаку. З вершаліны дрэва на ніжнюю галіну зляцела чорна-белая птушка.

Страшна?  —  засмяялася  яна.

Проста знянацку! — адказала лісачка, але са свайго сховішча не выйшла.

Я сарока Ксюпа, ліс не ем! Вылазь, не пакрыўджу!

Красуня  асцярожна  выбралася  з-за куста, але засталася блізенька каля яго.

— Дык ты,      кажуць, гарадская? — птушка ўважліва разглядала аранжавую пухнатку.

Гарадская! — лісачка важна задрала нос. — У мегаполісе жыла, людзей  ведала.

Сарока прыжмурылася:

Па табе зусім не бачна, што ты з цывілізацыі прыехала!

Чаму гэта не бачна? — абурылася Лісачка.

Ну… ты… ты нямодная! — нарэшце знайшлася з адказам Ксюпа.

— А ты, пэўна, першая модніца ў лесе! — Красуня дзелавіта склала лапкі. — Чорна-белая, быццам цябе расфарбаваць забыліся. А я вось яркая, аранжавая, як сонейка. Так што з нас дваіх дакладна я модніца!

— Знайшла  чым  хваліцца! Вавёркі таксама рудыя! — махнула крылом сарока.  — А сапраўдныя модніцы розныя аксесуары носяць. Але ты пра гэта, пэўна, і не ведаеш!

Лісачка адышла ад куста.

Ведаю я ўсё! І аксесуары насіла! Ты такіх і не бачыла! Але мне гэтыя цацкі надакучылі проста. Я іх нават не забрала, сяброўкам гарадскім пакінула!

Красуня напышліва акінула позіркам суразмоўцу і дадала:

Ну і на табе, Ксюпа, я аксесуараў не бачу, так што ў самой няма нічога, а выхваляешся!

Як гэта няма?! — сарока абурана застракатала. — Пайшлі да мяне, пакажу!

І Ксюпа, саскочыўшы з галіны, паляцела. Лісачка, ледзь паспяваючы, пабегла следам. Яна ўжо не зважала на калючы шыльнік пад лапкамі, толькі час ад часу войкала, калі наступала на шышкі. Сарока нарэшце       даляцела да разгалістай бярозы і села на край вялікага гнязда.

Гасцінна запрашаю! — сказала яна Красуні, якая, зморана высунуўшы язык, павалілася на траву.

Мы дабраліся? — хутка дыхаючы, запыталася лісачка.

Я на месцы, лезь сюды! — махнула крылом Ксюпа.

Куды? — госця пазірала на гаспадыню.

Наверх, у маё гняздо! — патлумачыла сарока.

А як жа я туды ўзлезу?

— Лісы ж добра ўмеюць лазіць па дрэвах!  Ты не ведала? — запыталася Ксюпа.

Ну, гэта лясныя, дзікія лісы, можа, і ўмеюць, а я хатняя, на такое не здольная!

— Лезь! У мяне тут столькі цікавага! Сарока схавалася ў гняздзе,   і з-за яго краю паказалася нешта бліскучае, потым рознакаляровае, за ім — іскрыстае. І так захацелася Красуні паглядзець на багацці сарокі, што яна, забыўшыся на стому, пачала караскацца на бярозу. Атрымлівалася дрэнна, дакладней, зусім не атрымлівалася.

Ну што ты там, маруда? Давай хутчэй! — сакатала Ксюпа.

Ніяк! — гаротна ўздыхнула лісачка, паціраючы падрапаныя аб кару лапкі.

Мо падсадзіць? — запыталася гаспадыня гнязда і зляцела долу.

Красуня  хапалася  лапамі  за  кару, а сарока спрабавала падпіхнуць яе. Але такі спосаб не падыходзіў. Тады Ксюпа гучна-гучна застракатала, і з розных куткоў  зляцеліся  іншыя  сарокі.  Яны і дапамаглі Красуні трапіць у гняздо — схапіўшы яе за хвост, усцягнулі на бярозу.  Дабірацца  такім  чынам  лісачцы было  балюча  і  вельмі  страшна.  Добра, што сам шлях не быў доўгім.

Вітаю ў маім доме! — сказала Ксюпа.

Красуня пацерла хвост, які балеў ад цвёрдых сарочых дзюбаў, і агледзелася. Вялікае гняздо, сплеценае з мноства галінак-пруткоў, было калючым і жорсткім.  Ні  ў  якое  параўнанне  не  ішло з мяккім ложкам, на якім спала лісачка. Жыла сарока пад адкрытым небам, ад дажджу і ветру не схавацца. А ў самім гняздзе было столькі ўсяго!

Вось якія модныя каралі ў мяне! — сказала Ксюпа і выцягнула з кучы парваную нітку з буйнымі белымі пацеркамі. — Надзень!

Лісачка прыклала да сябе ўпрыгажэнне.

— Толькі паглядзі, які ў мяне модны ружовы плашч! Сарока выцягнула цэлафанавы пакет і накінула на сябе.

І капялюшык!

Аднекуль з нетраў наваленай кучы з’явіўся жоўты пластмасавы рондаль з набору дзіцячага посуду і апынуўся на чорнай  галаве  модніцы.

Бранзалеты! — сарока выхапіла некалькі рознакаляровых колцаў ад пластыкавых бутэлек.

Лісачка, акругліўшы ад здзіўлення вочы, глядзела на гэтыя «скарбы». А сарока так апантана дэманстравала свае модныя аксесуары, што Красуні было няёмка назваць усё гэта звычайным смеццем. Не магла яна так засмуціць новую прыяцельку.

Ну? Бачыш, якая я модніца! — лыпала чорнымі вачамі-гузікамі Ксюпа.

Ага, тая яшчэ… — усміхнулася лісачка.

У цябе былі калі-небудзь такія аксесуары? — запыталася сарока.

Такіх — ніколі! — шчыра прызналася Красуня.

Ну, раз мы цяпер сяброўкі і з нас дваіх я маднейшая, то дазваляю табе ўзяць пафарсіць, напрыклад, мой плашчык, — расшчодрылася Ксюпа.

Дзякую, але памер не мой. Сама фарсі! — адказала лісачка.

Бранзалет хочаш? — прапанавала гаспадыня.

— Не,    табе   больш пасуе! — хітра прыжмурылася госця.

Капялюшык? — не супакойвалася сарока.

На вушы не апранецца! — знайшла прычыну Красуня.

Пацеркі не дам! Гэта толькі для мяне! — адрэзала Ксюпа.

— Нічога, я ж казала, што хачу адпачыць ад аксесуараў. Нанасілася я іх! — у голасе лісачкі чуўся сум.

Ну, багацці мае ты пабачыла. Цяпер давай пачастуемся! Прашу да стала!

Сарока выцягнула з кучы кавалкі падзёўбанага сушанага яблыка, скарынку хлеба, скурку ад каўбасы.

Што табе прапанаваць? — пацікавілася гаспадыня.

Я б марожанца з’ела! — адказала лісачка. — А больш нічога і не хочацца. Ёсць у цябе?

А што гэта? — запыталася Ксюпа.

Смаката! Пакуль я ў горадзе жыла, то вельмі любіла марожанца і шакалады розныя.

Я таксама ў горадзе бывала і якімі толькі ласункамі ні частавалася, але такіх прысмакаў не запомніла, значыць, яны мне не спадабаліся! — абыякава махнула крылом сарока.

Ты іх проста не каштавала! — уздыхнула Красуня.

Не можа быць! — засакатала Ксюпа.

Птушка дзяўбла ўсё пакрыху, госця моўчкі назірала. Калі абед быў скончаны, дакладней, гаспадыня падсілкавалася, лісачка падзякавала за цёплы прыём і выказала намер пакінуць гасціннае жытло. Пухнатка высунулася з  гнязда, і ў яе дыханне перахапіла.

Аёечкі! Як высока я сяджу! А як жа мне цяпер злезці?! — залямантавала яна. — Я вышыні баюся! Жах які!

Хто там крык усчыніў? — пачулася знізу. — На ўвесь лес галосяць! А я адпачыць прылёг! Цішэй там, калі ласка!

Сарока  скочыла  на  край  гнязда,  лісачка не змагла перамагчы цікаўнасць і  асцярожна зірнула ўніз. Пад бярозай прылёг  вожык.

Што ты, стары калючань, раскамандаваўся? Белы дзень! Шумець дазваляецца! — сказала Ксюпа і вярнулася назад.

Красуня трымалася лапкамі за край і назірала за вожыкам. Ён паглядзеў угору і ўбачыў яе.

Не веру сваім вачам! Ліса на дрэве! Ну, я ведаю, што бываюць лятучыя лісы, але на свае вочы першы раз бачу!.. Цішэй там, калі ласка, я адпачыць хачу!

Ксюпа вырашыла прагнаць вожыка і не прыдумала нічога лепшага, як шпурляць са сваёй кучы ў яго тым, што патрапіцца пад лапу.

Што за справы? Якая нявыхаванасць! — вожык пакруціў галавой.

А ты, калючань, сюды ўзлезь і навучы, як трэба сябе паводзіць! — рагатнула сарока.

Навошта ты так? — абурылася Красуня.

А чаго ён раскамандаваўся?

Лісачка  зноў  зірнула  ўніз.  Вожык ішоў  прэч  ад  бярозы,  несучы  на  сваіх калючках  тое,  што  паскідала  сарока.

Нельга так! — ушчувала Красуня. — Дрэнна ты зрабіла!

І ты камандаваць надумала? — Ксюпа прыжмурылася, свідруючы госцю позіркам.

Мне дадому пара! — сказала лісачка.

Ідзі, я цябе не трымаю! — задрала дзюбу сарока.

А як жа мне спусціцца?

Ты ж чула, лісы лятучыя бываюць. Ляці!

Красуня была гатова зарумзаць, але вырашыла не паддавацца і не паказваць Ксюпе сваю разгубленасць. Прасіць птушку аб дапамозе не хацелася. Каб ізноў за хвост валаклі сарокі, пухнатка пагадзіцца не магла. Таму лісачка сабрала ўсю сваю смеласць і падабралася да таго краю гнязда, які быў бліжэй да ствала дрэва. Сарока ўтульна ўладкавалася, каб назіраць за ёй. Ствол быў побач, да яго, пэўна, можна было дацягнуцца. Галоўнае — не глядзець уніз. Лісачка сканцэнтравалася на ствале,  стала  на  край  гнязда,  трымаючы  раўнавагу,  працягнула  лапы…  Яна амаль дакранулася да дрэва, але тут… Гняздо не вытрымала яе вагі і кульнулася. Красуня, ускрыкнуўшы, паспела скокнуць на кучу скарбаў. Перапалоханая Ксюпа лопнула крыламі і ўзляцела. А сарочае жытло захісталася і… звалілася з галіны. Лісачка ўчапілася лапамі ў сплеценыя пруткі. Бах! Прызямлілася яна разам з гняздом на галіну, якая была крыху ніжэй. Але не затрымалася на ёй і зляцела на наступны «паверх». Бах! Потым было яшчэ некалькі спускаў з характэрным «бахам». Праляцеўшы палову шляху, лісачка трапіла на галіну, нахіленую ўніз.

На гэтым «паверсе» дно часткова адвалілася, і стала відаць яшчэ далёкую зямлю. Са страху пухнатка што было моцы ўчапілася ў бакі гнязда пярэднімі лапамі,  а  заднімі  пасунула  ў  прабоіну кучу  скарбаў.  Модныя  аксесуары  праваліліся і заскакалі па галінках, а вось ружовы плашч здолеў збольшага закрыць дно. Але цэлафан добра слізгаў па гладкай бярозавай кары! І гняздо, падобнае цяпер да цюбінга, на якім дзятва зімой з гары катаецца, таксама цудоўна ляцела па нахіленай галіне.

А-а-а-а-а-а-а-а-а-а!!! — віскатала лісачка.

Бярозавыя лісты на тонкіх пруціках звонка хвасталі яе, гняздо падскоквала на няроўнасцях, пяткі Красуні пякло ад трэння  праз  цэлафанавы  модны  плашч.

Галіна  скончылася  трамплінам,  і  звычайная  лісачка  стала…  лісой  лятучай!

Ды не проста лісой, якая мае крылы і ўмее лятаць. Наша лісачка ляцела разам з гняздом! Праўда, недалёка. Да бліжэйшага куста.

Шмяк! Прызямленне адбылося. Небарака баялася расплюшчыць вочы. Спачатку прыслухалася да сябе. Жывая. Рэзкага болю няма, толькі пяты пячэ. Нешта сціскае лапу. Красуня крыху расплюшчыла вочы і праз маленькую шчылінку паглядзела. Гэта кавалак парванага ружовага  плашча  накруціўся на лапу. Зняла. На другой лапе быў пластмасавы рондаль-капялюшык. Скінула. Вуха заткнуў недаедзены кавалак сушанага яблыка. Дастала. Бранзалет быў насунуты на нос. Чхнула — зваліўся. Лісачка выбралася з кучы пруткоў, якія зусім нядаўна былі гняздом, вылезла з куста.

Што ты нарабіла?! — стракатала на ўвесь лес сарока, якая ачомалася ад шоку.

Птушка падляцела да лісы і сарвала з яе шыі белыя каралі, якія самі сабой завязаліся падчас экстрэмальнага спуску.

Ты разбурыла мой дом! Ты знішчыла мае скарбы!

Я не хацела, — буркнула лісачка. — Ты сама адмовілася дапамагчы мне спусціцца!

Як мне жыць без дома? — лямантавала Ксюпа.

Новы пабудуецца! — уздыхнула Красуня.

Маіх скарбаў больш няма! — галасіла птушка.

Тое-сёе пад дрэвам валяецца. А твой модны ружовы плашч мне жыццё ўратаваў! Сапраўды, каштоўная рэч была, — паспрабавала лісачка супакоіць няшчасную.

Мой любімы плашч! Ты ж казала, ён не твайго памеру! — у роспачы ўскідвала крылы Ксюпа.

Але  ён  быў  як  раз  памерам з прабоіну ў гняздзе! — адказала Красуня. — А цяпер я дадому пайду. Пакуль, сяброўка!

Лісачка крочыла кульгаючы, бо наступаць на сцёртыя пяткі было балюча, адчувалася калючая ігліца.

Сарока проста так    не адпускала. Яна ляцела следам і на ўвесь лес сакатала пра тое, што ліса разбурыла яе гняздо, знішчыла скарбы, саму яе ледзь са свету не зжыла. Калі яны ўжо дабраліся да леснічоўкі, Ксюпа раптам хуценька развярнулася і паляцела ў лес. Красуня спачатку не зразумела, чаму так адбылося, а потым заўважыла вожыка, які скардзіўся мядзведзю. Буры ўздыхаў, прасіў прабачэння, ківаў галавой. І тут яны ўбачылі лісачку. Яе поўсць пакрывалі плямы бруду і зялёныя сляды ад бярозавага лісця. Малеча кульгала, ішла насупіўшыся і нешта незадаволена  мармытала  сабе  пад  нос.

Яшчэ раз прабач, дзядзька вожык! Разбяруся, пагавару, займуся выхаваннем! — абяцаў Буры, праводзячы калючага візіцёра.

Калі мядзведзь увайшоў у леснічоўку, лісачка сядзела на зэдліку і беспаспяхова старалася адцерці мокрай анучкай плямы з поўсці.

Колькі ж сораму я нацярпеўся! — пакруціў ён галавой. — Ты што нарабіла? Як ты магла так паступіць? Пакрыўдзіла старога паважанага вожыка! Ён сказаў, ты кідала яму прама на галаву арэхі і семкі! Які жах!

Усё гэта няпраўда! Па-першае, не арэхі і не семкі, а толькі шалупінне ад іх. Па-другое, не на галаву, а на іголкі, ну, і па-трэцяе — не я, а сарока. А я проста ў яе гняздзе гасцявала і бачыла, як яна кідала. Дарэчы, я сказала ёй, што так нельга рабіць.

Дзе ты гасцявала? — мядзведзь аж прысеў.

Я  ж сказала  — у  гняздзе!

Дзядзька вожык пра гняздо не згадваў, проста скардзіўся, што ляцелі ў яго семкі ды арэхі і што ты кідала.

Ён знізу не бачыў Ксюпу, толькі мяне. Вось і падумаў, што гэта я.

А гняздо сарокі на дрэве? — удакладніў мядзведзь.

Вядома! Высока-высока!

І як ты туды трапіла?

І  лісачка  расказала,  як  апынулася ў гняздзе і як потым скакала ў ім па галінах, ехала, бы на цюбінгу, як ратавалася  модным  цэлафанавым  плашчом і  як  ушчэнт  разбурыла  жытло  сарокі.

Буры і перажываў, і войкаў, і смяяўся.

Знайшла прыгоды! Добра, што жывая і здаровая засталася! — падсумаваў ён і дадаў: — Дзядзьку вожыку разам усё патлумачым, для Ксюпы я гняздо звіць не магу, але нешта кшталту шпакоўні зладзім, а цэлафанавы плашч здабудзем — папросім, каб лесавік прынёс. Мо і ружовага колеру пакет знойдзецца.

Тым жа вечарам мядзведзь пачаў майстраваць жытло для Ксюпы, а лісачка прымала ванну. Буры паклапаціўся! Усталяваў вялікую мядніцу, нагрэў вады і нават знайшоў кавалачак духмянага мыла і пухнаты ручнічок.

А ўначы снілася Красуні, што яна лятаць навучылася.

Трэцюю частку прыгод Лісачкі-красуні чытайце на нашым сайце ў хуткім часе.

Прыгоды лісачкі Красуні. Частка 1 (казка) + аудыё

Чарада зімовых свят на парозе – Раство, Каляды, Новы год – самы час для калядных гісторый і казак. Доўгія зімовыя вечары з імі робяцца святлейшымі, а чаканне добрых цудаў і вера ў іх здзяйсненне ўзмацняецца.

Гэта не здарма, бо традыцыйнае каляднае апавяданне мае светлы і радасны фінал, у якім дабро нязменна перамагае.

Заснавальнікам жанру каляднага апавядання ў маштабах сусветнай літаратуры прынята лічыць Чарльза Дзікенса, які ў 1843 годзе апублікаваў «Калядную песню ў прозе» пра старога змрочнага скнару Скруджа. Той любіць толькі свае грошы і не разумее радасці людзей, якія святкуюць Раство, але мяняе свае погляды пасля сустрэчы з духамі.

Гісторыі і апавяданні пра Каляды

Адна з самых вядомых і кранальных гісторый у гэтым жанры — «Дзяўчынка з запалкамі» (1845) Ганса Хрысціяна Андэрсана.

Росквіт жанра каляднага апавядання прыпадае на сярэдзіну 19 — пачатак 20 стагоддзяў. Пасля 1910 года ажыятаж вакол калядных гісторый крыху супакойваецца. А ў савецкай літаратуры наогул знік. Не дзіва! Не толькі Раство, але і Новы год з Дзедам Марозам аказваюцца пад збаронай. Толькі ў трыццатых гадах добрага зімовага чараўніка рэабілетуюць — ён пачынае хадзіць на святы да дзяцей і дарослых.

Каб уявіць, як пісалі для дзяцей пра зімовыя святы ў беларускай літаратуры на пачатку мінулага стагоддзя — час, пра які згадвалася вышэй, варта прачытаць апавяданне Якуба Коласа «Пад Новы год» (1922 год) і Змітрака Бядулі «Навагодняя ёлка» (1936).

Апавяданне Якуба Коласа — яскравы прыклад, як, абыходзячы забароненых словаў (Бог, Раство, Каляды) — аўтар размаўляе з чытачом пра сутнасць прыродных і духоўных з’яў. Яго твор над часам, над сітуацыяй.

Апавяданне Змітрака Бядулі цалкам рэалістычнае, напісанае ў кантэксце тагачасных падзей. Гэта расказ настаўніцы Ганны Тарасаўны пра здзекі белапалякаў над тутэйшымі людзьмі, пра стойкасць і гераізм партызанаў, пра тое, як прыйшла Чырвоная Армія, а яе — маладзенькую дзяўчыну, захінула галлём і ратавала ад жандараў ялінка…

Абодва творы ахвотныя можна адшукаць і прачытаць у сеціве (ці кнігах) самастойна.

Святы Мікалай, Дзед Мароз, Зюзя … Падрабязна пра адрозненні зімовых чараўнікоў

Хачу згадаць яшчэ адзін твор, перакладны — адну з самых папулярных дзіцячых песень — «В лесу родилась ёлочка» Раісы Кудашавай.

Упершыню верш «Ёлка» на рускай мове быў апублікаваны ў маскоўскім дзіцячым часопісе «Малютка» ў 1904 годзе. У 1921 на беларускую мову тэкст песні пераклаў Янка Купала. Беларускамоўны варыянт стаў вядомы дзякуючы публікацыі ў дзіцячым часопісе «Зоркі» (№ 1, 1922 год).

Якія ж калядныя кнігі, навагоднія гісторыі маюць сёння беларусы? Як заўжды, са сваёй кніжнай паліцы я дастаю кнігі сучасных беларускіх аўтараў.

«Казачка пра Казу, Пятра і Каляды».  Напісаў Ігар Кузмініч, ілюстрацыі Алесі Галоты. Выдавецтва «Мастацкая літаратура», 2012.

«Гэтая казачка пра часы даўнія-старадаўнія. Было гэта так даўно, што ніхто не памятае калі. А казачку гэтую сама Каза расказала на мінулыя Каляды», — запэўнівае аўтар чытачоў.

Як з’явілася зіма на зямлі? Чаму калядоўшчыкі водзяць казу, гаспадары ўлагоджваюць яе, частуюць? Вельмі ўважліва пісьменнік слухаў казу і таленавіта пераказаў яе аповеды – на адным дыханні чытаецца казка. А пасля яе настрой такі, што хочацца святочнага руху — рабіць маскі, вучыць калядныя песні і, дачакаўшы святаў— калядаваць! Пачытайце — самі ўпэўніцеся! Кніга ёсць у бібліятэках. Казку можна знайсці і ў сеціве.

«Казачкі на Калядачкі». Алена Міхаленка. Выдавецтва «Беларусь», 2021 год

Сама назва сведчыць, што кніга Алены Міхаленка складаецца з калядных казак. У адной прыгажуня Зіма спрачаецца са шкодніцай Адлігай, якая ёй дапякае. Герой другой казкі – добрае і пяшчотнае ваўчаня, якое ў калядную ноч навучылася спяваць. Трэцяя гісторыя прысвечана студэнту Пятру, які ў калядную ноч апынуўся ў таямнічым лесе.

Утульная кніга для сямейнага чытання. Ёсць у крамах і біблтятэках.

«Калядная зорка». Ягор Конеў. Выдавецтва «Звязда», 2021 год

«У пракаветныя часы валадар замагільнага царства Чорнабог захапіў зямлю. Чарамі схаваў ён сонца за непрагляднаю заслонай змроку. Холад і цемра запанавалі паўсюль. Аднак аднойчы яркая зорка ў небе абвясціла пра нараджэнне збаўцы ад улады Чорнабога. На Сарачынскай гары нарадзіўся хлопчык, якога назвалі Калядой. Чорнабог спрабаваў знішчыць Каляду, аднак немаўлятку ўратавалі мядзведзь Мікола і каза Амалфея. Праз шмат гадоў Каляда выйшаў на бітву з Чорнабогам. І самай дзейснай зброяй у тым змаганні аказалася саламяная зорка — дарунак закаханай у Каляду дзяўчыны Рады».

«Каляды з хроснай»/ «Рождество у крёстной». Алена Масла. Мінск: «Мастацкая літаратура», 2012 год

Ну і, казаў той, сціпласць упрыгожвае чалавека, але не заўжды ідзе на карысць справе. Таму, крыху падумаўшы, прэзентую чытачам «Кніжнай паліцы» казачную аповесць свайго аўтарства «Каляды з хроснай»/ «Рождество у крёстной». Кніга ёсць на беларускай і рускай мовах.

На беларускай можна знайсці толькі ў бібліятэках, рускамоўны варыянт казачнай аповесці пакуль ёсць у продажы). Кніга названая самай перавыдаваемай беларускай калядна-навагодняй кнігай. Некалькі разоў яна выходзіла ў Беларусі і за яе межамі.

Як навучыцца чараваць? Рэцэпт ёсць, калі побач — хросная-чараўніца. Да яе прыязджае дзяўчынка Віка, каб у калядную пару і снегу начараваць, і налавіць садком зорак, і разматаць на ніткі хмарку, і зладзіць гарналыжны курорт проста ў двары дома, і дапамагчы Дзеду Марозу… А галоўнае – зразумець, што цуды ходзяць цугам за людзьмі, якія ўмеюць сябраваць, чуйна слухаюць адно аднаго ды імкнуцца парадваць…

Рыхтуйцеся да святаў, стварайце святочны настрой сабе і блізкім! Збіраючы падарункі пад ялінку, не забывайцеся на кнігі — як на мяне, найлепшым падарункам на ўсе часы была і застаецца менавіта яна, а найцікавейшым — час, прабаўлены за чытаннем. Вельмі прыемна, калі чытанне гэтае — святочнае.

Няхай рэкамендацыі «Кніжнай паліцы» дапамогуць вам!

https://bel.24health.by/top-5-knig-na-belaruskaj-move-vartyya-dlya-prachytannya-u-snezhnae-nadvore/

Якія толькі кулінарныя вырабы не гатуюць гаспадыні з яблыкамі. Гэтую самую распаўсюджаную садавіну дадаюць у шматлікія салодкія і дэсертныя стравы, яны таксама могуць выкарыстоўвацца ў саленнях для надання кіслінкі, з яблыкаў атрымліваюцца выдатныя ўзвары, джэмы і нават віно. Вялікі спіс розных вырабаў складае выпечка з яблыкамі. Духмяная, смачная, яна падабаецца дарослым і дзецям.

Яблыкі — начынне ўніверсальнае! Яго можна рабіць з сырой садавіны, а таксама з апрацаванай. Выпечка з яблыкаў можа прадугледжваць выкарыстанне і іншых сумяшчальных з імі прадуктаў, напрыклад арэхаў, разынак, мёду.

Мы прапануем некалькі рэцэптаў менавіта карыснай выпечкі з яблыкамі, якая можа падыходзіць як на перакус, так і на святочны стол.

Яблычны рулет

Вельмі смачны салодкі дэсерт. Выдатная альтэрнатыва класічнай шарлотцы

Інгрэдыенты

• 1 кг яблыкаў
• Карыца
• Цукар па гусце

Цеста

• 4 яйкі
• 1 шклянка цукру (аб'ём 250 мл)
• 1 г л разрыхляльніка
• Ванілін па гусце
• 1 шклянка мукі

Спосаб прыгатавання

Яблыкі ачысціць і нацерці на буйнай тарцы, дадаць карыцу па жаданню Яйкі ўзбіць з цукрам у белую пену. Дадаць муку, разрыхляльнік і ванілін, яшчэ раз узбіць.

Яблыкі шчыльным пластом размеркаваць на пергаменце, зверху паліць цестам. Выпякаць 20 мін у разагрэтай да 180С духоўцы.

Перавярнуць пры дапамозе другога ліста пергамента, скруціць у шчыльны рулет. Даць астыць перад падачай.

Насыпны пірог з яблыкамі

Без замесу цеста

Інгрэдыенты

• 1,5 кг сакавітых яблыкаў з кіслінкай
• 1 шклянка мукі (170 гр)
• 1 шклянка манкі (200 гр)
• 1 шклянка цукру (170 гр)
• 2 г л разрыхляльніка (10 гр)
• Ванілін для водару
• Сметанковае масла 150 гр

Спосаб прыгатавання

Яблыкі нацерці на буйнай тарцы, скурку ачысціць, калі яна цвёрдая. Змяшаць у місцы ўсе сухія інгрэдыенты. Форму заслаць пергаментам.

Чаргаваць пласты сухога цеста і яблыкаў, шчыльна ўтрамбоўваючы яблыкі. На раздымнае кальцо дыяметрам 22 см, вышынёй 6 см выходзіць 5 пластоў цеста і 4 пласта яблыкаў.

Апошні пласт павінен быць сухі. Сметанковае масла з халадзільніка нацерці на буйнай тарцы верхнім пластом. Запякаць у духоўцы 45-50 хвілін пры 180 С.

Пірог атрымліваецца з хрумсткай скарыначкай і мяккі ўнутры. Яму лепш даць цалкам астыць перад падачай да стала.

Пірог з лаваша з яблычнай карамеллю

Інгрэдыенты

• Лаваш (упакоўка) 300 г
• Два яблыкі (400 -500 г)
• 4-5 яек
• 200 г смятаны
• 200 г цукру
• 50 г сметанковага алею
• Карыца па гусце

Спосаб прыгатавання

Яблыкі нарэзаць дзелькамі, сметанковы алей растапіць на патэльні. дадаць да яго 100 г цукру, размяшаць і ўсыпаць яблыкі, дадаць трохі карыцы і абсмажваць іх на сярэднім агні да з'яўлення соку і карамелі.

Лаваш разрэзаць на адвольныя вялікія і маленькія кавалкі, выкласці ў форму ў некалькі пластоў. Следам дадаць абсмаленыя яблыкі і накрыць астатнім лавашом.

Можна чаргаваць: частка яблыкаў, затым ліст лаваша, і зноў частка яблыкаў — ліст лаваша і так да канца. Для заліўкі змяшаць яйкі, смятану і пакінуты цукар.

Заліць пірог, нажом праткнуць у лавашы адтуліны, каб заліўка ўсюды пратачылася. Запякаць у духоўцы пры 180С хвілін 30. Калі пірог зверху падрумяніцца і схопіцца, ён гатовы.

Затым даць пірагу астыць, нарэзаць і падаваць да стала.

Пухнатыя булачкі з яблыкамі без дрожджаў

 Інгрэдыенты

• 300 гр тварагу
• 150 гр цукру
• 2 яйкі
• 50 мл малака
• 50 мл алею
• 1 г л соды ( не гасіць )
• Мука (400-500 гр)

Для начыння

• 30 гр сметанковага масла
• 30 гр цукру
• Нарэзаныя садавіна (яблык і груша) 250 гр

Спосаб прыгатавання

Садавіну ачысціць і нарэзаць кубікамі. Падпаліць алей, усыпаць цукар і садавіну, карамелізаваць некалькі хвілін да мяккасці. А можна і любое іншае начынне дадаць

Да тварагу дадаць усе інгрэдыенты, акрамя мукі. Муку ўсыпаць паступова. Аўтару спатрэбілася роўна 500 гр. Галоўнае — не забіць цеста мукой, а проста давесці да пластычнага стану

Сфарміраваць булачкі з начыннем любым зручным спосабам, змазаць жаўтком і пасыпаць макам для ўпрыгожвання.

Выпякаць у духоўцы пры 180 С не больш за 20 хвілін. Сачыце , як толькі падрумяняцца — можна даставаць.

https://bel.24health.by/prosta-gustouna-yak-prygatavac-shtrudzel-sa-slivami-arexami/

Оперная дзіва міжнароднага маштабу, уладальніца рэдкага голасу, адзіная ў Беларусі выканальніца ўсёй оперы «Турандот», прыгожая брунэтка, харызматычная вакалістка, салістка Вялікага тэатра оперы і балета, удзельніца шоу «Фактар.by» — гэта ўсё пра Настассю Малашкевіч.

З артысткай пагаворылі аб правілах гармоніі і шчасця, яна падзялілася сакрэтам, як трымае голас у тонусе, расказала, якімі стравамі традыцыйна можна пачаставацца на яе навагоднім стале, і што яна загадала ў Дзядулі Мароза на Новы год. Аб гэтым і іншым чытайце ў нашым інтэрв’ю.

Вытокі

– Заўсёды мяне цікавіла музычная тэма, з дзяцінства. Я была актыўным дзіцяці. Цікавіла любая музыка. Не проста слухала, але і вывучала яе. І таму вялікая прага да ведаў прывяла мяне да музыкальнага вучылішча. Нарадзілася я ў Крыме. У Беларусь пераехалі з бацькамі, калі была падлеткам. Пачынала свой шлях ў Гомелі, пасля перавялася ў Мінск і заканчвала «Глінку» па спецыяльнасці «акадэмічны вакал». Дарэчы, напрыканцы лістапада быў вялікі канцэрт у філармоніі да стагоддзя музычнага каледжа імя М. І. Глінкі. Спявалі і студэнты, і выпускнікі, і я ў тым ліку.

Пачынала працаваць я музычным педагогам, па сумяшчальніцтву педагогам-арганізатарам у школе. Першы спробны выкладчыцкі момант. А пасля я ўжо спрабавала сябе ў цэнтры дадатковай адукацыі дзяцей і моладзі «Светач». Была кіраўніком вакальнай студыі. Атрымала педагагічную катэгорыю. Паралельна вучылася ў Акадэміі музыкі (клас опернага мастацтва), у Людмілы Якаўлеўны Колас. Пасля навучання не адразу патрапіла на вялікія падмосткі. У 2017-м я яшчэ выкладала ў музычным вучылішчы па размеркаванні. І пасля прыйшла ў стажорскую групу Вялікага тэатра і ўзяла ўдзел у Міжнародным глядацкім конкурсе маладых выканаўцаў. Патрапіла ў асноўную трупу тэатра. Цікавая падзея дапамагла скараціць знаходжанне ў якасці стажора і патрапіць адразу ў асноўны склад.

Опера & Этрада

– Я оперная спявачка, якая ўмее сумяшчаць эстрадны вакал, хоць гэта і розныя сусветы. Розныя галасы, тэхніка. Нельга сказаць, што лягчэй ці складаней. Проста ўнікальнасць мая заключаеццца ў тым, што я магу сумяшчаць. У асноўным так мала хто можа.

Пакуль думаю, калі ўдаецца працаваць з рознымі жанрамі, то я буду прадаўжаць. У мяне ёсць ідэя пісаць красоверы ў такім фармаце, бо гэта ўнікальна. Пакуль магчымасці дазваляюць, чаму б гэтага не рабіць, а далей будзе бачна. Магчыма, што мяне паглыне опернае мастацтва, гэты сусвет, і я буду спяваць толькі класіку альбо наадварот, займацца канцэртнай дзейнасцю. Калі гаварыць пра опернае мастацтва, то ў мяне пагранічны голас — альбо моцнае драм-сапрана альбо меца-сапрана. Магчымасці майго голасу дазваляюць выконваць як класічныя партыі, так і меца-сапрановыя. Здольнасці ёсць.

У маім разуменні ніхто ніколі не нараджаецца з ужо гатовым матэрыялам, правільна сказаць, з гатовым рэсурсам. У любым выпадку, заўсёды вялікая колькасць гадзін працы, мільёны трэніровак вырашаюць. Таму што голас — як у спартсмена мышцы. Трэніроўкі, пастаянны тонус, развіццё і дасягненне пэўных новых вынікаў. І маё навучанне працягваецца. Увесь час займаюся, трэніруюся, вучу новы матэрыял, пастаянна развіваю вакальныя магчымасці. Гэта хвароба (смяецца). Гэта фанатычныя адносіны да сваёй справы, па-іншаму не працуе.

Дзякуй вялікі Людміле Якаўлеўне Колас за класічную сапраўдную оперную базу, за выхоўванне мяне ў артыста. Было шмат зроблена: акрамя вакальнай, тэхнічнай, была і ўнутраная праца, якая загартоўвае, правільна фарміруе працэс мыслення артыста, закладвае правільнае нутро паводзінаў, вытрымкі, пэўных якасцяў характару, дысцыпліны.

Калі я прыйшла ў стажорскую групу, патрапіла да Кацярыны Галаўлёвай, ёй вялізны дзякуй. Гэта выпускніца маскоўскай кансерваторыі з вялікім стажам работы ў расійскіх тэатрах, у тым ліку Масквы і ў нас. Пра Кацю можна расказваць доўга, яна пераспявала паўсюль, мне здаецца… І былі ў мяне міжнародныя стажыроўкі, напрыклад, у прафесара Манака. Я і ў анлайн-семінарах удзельнічаю, і працую з знакамітымі канцэртмайстрамі старой і сучаснай школ, якія працавалі са знакамітымі спевакамі, маюць неймаверны запас ведаў і ўменняў выканаўчага майстэрства. Таму з музычнага пункту гледжання са мной праводзіцца вялікая праца. Гэта работа кожны дзень. Не дзіўна, што ў маім творчым жыцці пастаянна адбываецца нешта цікавае.

Партыі — складаныя і любімыя

— У дадзены момант у тэатры ідзе рэмэйк пастаноўкі оперы «Яўген Анегін». Але я зараз паглыблена ва ўвод партыі спектакля «Макбет». Гэта будзе мая новая партыя. І вялікая работа праводзіцца ў дадзеным кірунку. Дарэчы, я адзіная выканальніца партыі ўсёй оперы «Турандот» у Беларусі, не толькі арыі – усёй оперы. Гэта партыя лічыцца калі не самай складанай, то найскладанейшай з пункту гледжання вакальнага выканння ў свеце. Яе фізічна і вакальна могуць выканаць толькі каля дзесяці спявачак у свеце. І ў асноўным гэтую партыю бяруць зрэлыя, дарослыя спявачкі, якія ўжо валодаюць найвышэйшай тэхнікай выканальніцкага майстэрства і вопытам. Таму што ёсць такое паняцце «крывавая партыя», гэта значыць, вельмі небяспечная. Калі праводзіць аналогію са спортам, ёсць пэўныя трукі, якія, калі спартсмен не падрыхтаваны, могуць нашкодзіць яму, дакладна такжа і ў нашай дысцыпліне.

Кожны раз выкананне такой партыі для мяне выклік. Таму што гэта пэўнага кшталту адказнасць, рызыка, вялікі адрэналін. А таксама я люблю выконваць партыю Тоскі з аднайменнай оперы, я люблю Пучыні, увогуле вельмі люблю верызм. Падабаецца выконваць партыю Сантуцца з «Сельскага гонару». Дарэчы, сапраўдная італьянская назва — «Cavalleria rusticana» — гучыць прыгажэй, праўда? Цудоўная музыка. Чаму мне падабаецца верызм? Таму што там прасочваецца сапраўдныя, шчырыя пачуцці, чалавечыя адносіны, канфлікты і шляхі іх вырашэння.

Сакрэт ідэальнага голасу

— Гэта вельмі індывідуальны працэс для кожнага. Ведаю, нейкія дзяўчаткі ў нас, калі не паелі — не спяваюць. Быццам, гэта надае ім сілы і энергіі. Мне, напрыклад, трэба якраз быць свабоднай ад пераварвання ежы. У цэлым тут ніякіх сакрэтаў няма, напраклад, сырых яек з ранку, нічога падобнага. Гігіена голаса, беражлівыя адносіны да свайго галасавога апарату дапамагаюць быць у рэсурсе.. З маім графікам і нагрузкай, безумоўна, гэта вельмі складана, але трэба берагчы сябе, думаць пра здароўе глабальна. Цяпер такі час – трэба ўважліва адносіцца да здароўя свайго і сваіх блізкіх, берагчы адно аднаго.

«Фактар.By» і прафесіяналізм артыста

– Мне вельмі складана, таму што я крытычна да сябе адношуся. У мяне нічога не стаіць на пастаменце Я проста ўвесь час дабіваюся для сябе новых задач, стаўлю новыя мэты, у мяне растуць амбіцыі і проста рухаюся далей. Лічу, як толькі артыст ставіць сабе нешта на пастамент і ганарыцца дасягненнем, яго развіццё прыпыняецца.

Заўсёды набываю новы вопыт, новыя знаёмствы з удзячнасцю. Удзячна праекту «Фактар.by» за магчымасць быць пачутай на ўсю краіну. За новага гледача, за тое, што я магла спяваць на дзяржаўным канале шматмільённай аўдыторыі, прадэманстраваць сваё музычнае бачанне. Там старалася здзіўляць, і я вельмі ўдзячна за відэаполе, якое прадастаўляе праект, за магчымасць рэалізацыі, за наладжванне сувязей для артыста. Вельмі ўдзячна, што мы працягваем сябраваць і за тое, што мяне запрашаюць на іншыя перадачы, што выступаю на розных айчынных пляцоўках. Артыст існуе толькі тады, калі існуе яго глядач.

Маладыя артысты. На жаль, цяпер складана гаварыць. Маё музычнае выхаванне дае падставу меркаваць, што ўсё ж такі музычная адукацыя важная. І на сцэне павінны знаходзіцца прафесіяналы.

Цяпер вельмі размыта мяжа між прафесіяналізмам і ўражаннем на сцэне.

Калі гаварыць сучаснай мовай, ёсць артысты, а ёсць людзі для хайпа. Ёсць перформеры, вельмі шмат людзей, якія ўражваюць і выклікаюць эмоцыі, але пры гэтым дрэнныя спевакі. З маёй класічнай адукацыяй і школай думаю па-іншаму. Я ў першую чаргу – выканальніца, а пасля ўжо расціла ў сабе навыкі артыста і працягваю гэта рабіць. А цяпер вельмі шмат людзей, якія хочуць ствараць уражанне, выклікаць розныя эмоцыі, бяруць яркасцю, эпатажам. Аднак для мяне важны складнік — узровень выканальніцкага майстэрства. Я, на жаль, не магу па-іншаму, так выхавана. Ужо маё меркаванне не зменіцца. З павагай адношуся да людзей, у якіх няма музычнай адукацыі, але якія вельмі годна гэта могуць рабіць на сцэне. У мяне адпадаюць тады пытанні да іх: не склалася, паралельна навучаліся ці яшчэ што-небудзь.

Скажу пра сябе: у мяне ж няма адукацыі ў сучасным вакале – гэта маё хобі, якое я развівала паралельна з атрыманнем класічнай адукацыі. Таму цалкам дапушчальна, што ў людзей, у якіх іншая прафесія, хобі перарасло ў жыццё і сэнс. У вас можа не быць адукацыі, але, калі вы выконваеце штосьці, гэта павінна быць годна. Тады пытанняў няма.

Падабаецца спяваць — бярыце ўрокі

– У чым асаблівасць класічнага мастацтва? Туды без прафесійнай адукацыі не патрапіш! Як не патрапіш у юрыспрудэнцыю, медыцыну: у вас павінна быць пацвярджэнне кваліфікацыі. Немагчыма патрапіць у гэтую сферу без прафесійнай падрыхтоўкі, музычнай адукацыі, з дакладнасцю так, як не патрапіце на міжнародную спартыўную арэну без спецыялізаванай падрыхтоўкі. Шмат маладых артыстаў без музычнай адукацыі праз агенцтва альбо лэйблы, праз аўтарскі матэрыял рэалізуюць свой патэнцыял і трапляюць на вялікія канцэртныя пляцоўкі і дасягаюць вядомасці. Калі ласка, гэта ж цудоўны шлях, у кожнага сваё бачанне, і неабавязкова мець музычную адукацыю, каб быць цудоўным артыстам, гэта праўда.

Важна, каб быў узровень, важна, каб гэта было якасна зроблена і важна, каб ужывую маглі выканаць годна тое, што ў запісе і тое, што імкнецеся даносіць. Каб музыка і тэкст, а таксама выкананне было на годным узроўні. Параю займацца заўсёды з вакальнымі коўчамі. Калі падабаецца спяваць – бярыце музычныя ўрокі, шукайце свайго педагога, спрабуйце розных педагогаў, нават з іншых краін. Развівайцеся ў гэтым кірунку. Будзьце сквапным, імкніцеся пазнаваць новае, тады знойдзеце сябе, свой шлях. Калі будзеце валодаць ведамі, пасля зможаце выдзеліць, што блізка. Неабавязкова ўсё спажываць, што даюць. Трэба мець параўнальную крытыку для сябе. Абавязкова вывучаць музычную літаратуру, гісторыю мастацтва, супрацоўнічаць з маладымі кампазітарамі, аўтарамі, шукаць новы гук, свой гук, тэмбр, тэхнікі, свае выключныя магчымасці. Не пераймаць іншых!

Оперная дзіва — на сцэне, дома — проста жанына

– Я ўмею зазямляцца. Мне ў гэтым дапамагае дом. Калі ёсць вольны час, стараюся быць добрай гаспадыняй. Умею гатаваць. У свой час бабуля навучыла варыць такі боршч! Што ні адзін мужчына яшчэ не выстаяў — гэта праўда (смяецца).

Наконт прыватнага жыцця, скажу, што маё сэрца вольнае. Спробы пабудовы асабістага жыцця разбураюцца аб рэальнасць. З прыватным жыццём складана. Шмат момантаў, чаму так. Мяне ўспрымаюць праз прызму прафесіі. Шмат маладых людзей на сённяшні дзень, на жаль, дастаткова інфантыльныя і слабыя. У мяне моцны характар: па-іншаму немагчыма. Пры гэтым хачу сябе адчуваць звычайнай слабай жанчынай. Дома я не паводжу сябе як оперная дзіва. Ні ў якім разе. Але ўсё роўна шлейф маёй рэалізацыі побач, і колькі не спрабавала прасіць не звяртаць на гэта ўвагі – усё роўна складана. Мужчыны, на жаль, у нейкі момант кажуць, што мяне нявартыя. Плюс-мінус аднагодкі паспяховыя, добрыя мужчыны, як правіла, добрыя сямейнікі. Я імі ганаруся. Таму што з правільным мысленнем мужчына сапраўды дасягае добрай рэалізацыі тады, калі ў яго моцная сям’я. Гэта вельмі правільная пазіцыя, вельмі паважаю такіх мужчын. На жаль, атрымліваецца, што складана знайсці адпаведнага партнёра.

Подых свята

– Калі я была маленькая, у нас Новы год быў вялікай падзеяй. Збіралася ўся сям’я, стараліся адно да аднаго прыязджаць з розных краін. І заўсёды гэта было весела – хлапушкі старыя, папяровыя, з кардону, памятаю, у іх часта яшчэ вяровачка адрывалася (смяецца). Гэта былі маскарадныя пераапрананні. Хтосьці стараўся прыходзіць у вобразе Дзеда Мароза – весяліць дзяцей. Я абавязкова разам з дзецьмі рыхтавалася да творчага нумара. Заўсёды гэта было свята. Забаўна, весела, задорна. Весяліліся, танчылі, спявалі. Упрыгожвалі ёлку шлянымі савецкімі цацкамі. А калі здараліся бітыя, мяне маці вучыла рабіць з іх упрыгажэнне на карону. Змяльчалі і залівалі шпалерным клеем, наклейвалі шкельцы на шчыльны кардон. Атрымлівалася сапраўдная навагодняя прыгажосць!

Ведаеце, я шмат гадоў не праводжу навагоднюю ноч дома. Гэта заўсёды выступленні. І прычым не адно. Там задача паспець, гэта мая місія. Нават не ўспрымаю з пункту гледжання – падабаецца альбо не падабаецца. Бачу даўно сябе як чалавека, які нясе пэўную місію і выконвае свой абавязак.

Адзначаю Раство і Каляды. І заўсёды па-рознаму. На нашым стале бываюць незвычаныя салаты, напрыклад, з крабавымі палачкамі, тварагом, з чырвонай ікрой, марынаванай цыбуляй. Усё гэта слаямі, крыху маянэзв – цікавы такі незвычайны падыход (смяецца).

Загадаць пад бой курантаў

– Што папрасіла б у Дзядулі Мароза? Калі гаварыць пра творчасць, то хацела б і далей жыць у Беларусі і выступаць для землякоў. Вельмі ўдзячная сваёй краіне за ўсё, што атрымала тут — за адукацыю, за мой дом, за спакой, за адчуванне сябе. Не магу вам перадаць, як удзячна, што тут спакойна, камфортна. Адчуваю сябе дома, магу займацца любімай работай. Ведаю, што заўсёды магу спакойна рабіць, што мне хочацца, і будзе водгук, усё будзе атрымлівацца. Тут неверагодна цудоўныя людзі, усе адно аднаму імкнуцца дапамагаць.

Хачу прыносіць карысць сваёй краіне. Паколькі лічу, што дасягнула ўзроўню міжнароднага артыста, хачу мець магчымасць выступаць ад сваёй краіны на міжнародных плошчах вялікіх оперных тэатраў. Ездзіць і паказваць, што вось такая моцная, прыгожая, галасістая, харызматычная і годная Беларусь. У нас ёсць сусветная зорка — Аксана Волкава, цудоўная мецца-сапрана, ну а драматычнае сапрана — гэта я! (усміхаецца)

Здаровыя прывычкі, любоў да культуры, вандроўкі. Размова са спявачкай Настассяй Швядко

Дзівы-дзівосныя ў нашым жыцці не так ужо часта адбываюцца. У нашых дзяцей і ўнукаў яны часцей бываюць. У некаторых з іх занадта часта.

“А вось у нас, Эльфаў, дык калі разы са два на год. Вось і ў тую раніцу я, самы стары Эльф, прахапіўся ад нечаканасці і ажно прысеў на ложку. “Няўжо заспаў?” – мільганула маланкай трывожная думка.

У пакоі было зусім светла. Ён прынік да шыбы падвойнага акна і ўсё зразумеў: прыйшла зіма.

Ішоў снег. Калыхалася белая заслона, і нячутным быў палёт махнатых сняжынак, якія пульхна клаліся, асыпаючы і мілуючы ціхай ласкай непрамерзлую зямлю. Дзе-нідзе ужо ляжалі невялічкія гурбачкі. Рэчка, дарогі, сцежкі зраўняліся з палямі. Уся зямля стала роўная і гладкая, як адпрасаваная прасціня.

Такімі зімнімі доўгімі і цёмнымі досвіткамі, добры стары Эльф  прывык раненька ўставаць і штосьці добрае для людзям рабіць.

Яркае святло дня яго напалохала: “ Няўжо спазніўся? Гэта ж хутка Новы год! А што такое Новы год для дзяцей? Гэта – гэта – ёлачны нарад, гэта– пацешны і шчодры Дзядуля Мароз, гэта – шумны маскарад, гэта–добрыя мары, гэта–снежная мяцеліца, гэта – лыжы і канькі, гэта – песні, серпанцін, гэта –сонечныя апельсіны, шакалад, цукеркі. Як можна іх усяго гэта пазбавіць!? Трэба зрабіць так, каб ім заўжды было добра і весела”.

Думалі пра гэта і бацькі, дзядулі і бабулі малечы. Дзядуля Іван, тайком ад эльфаў, загадзя трыногу і вядро з пяском для ёлкі-навасельніцы падрыхтаваў. І ціхенька ў куточку паставіў. Тата Святланкі і Лявонка Артур даставаў з антрэсоляў шафы ёлачныя цацкі і мішуру. А вось мама Валя з бабуляю Ленай завіхаліся на кухні – тут працы і выдумак для святочных страў і нечаканых навагодніх смакоццяў - непачаты край.

…На старога і мудрага Эльфа дыхнула зіма спакойным і прыемным халадком. Зімовая казка была побач.

Учарашнія змрочныя будынкі, маладзенькія яблынькі, рабінка ў гародчыку, кусты бэзу за хатай стаялі заснежанымі, і ў вокны ад іх лілося белае мяккае святло.

– Маё зімняе вітанне! Чаму здзівіўся, Эльф? – звярнулася стройная, быццам нявеста ў вэлюме Рабінка. – Не чакаў зімы ці што?

– Чаму не чакаў? Чакаў яшчэ з тыдзень-два таму, – адказваў  Эльф. – Здзівіўся не снегу, а таму, што ёлачку дзецям пакуль не прынёс.

– Гэта вельмі неабачліва з твайго боку! Дзеці ж, вядома, даўно радасць свята чакаюць, – казала Рабінка.

– Ужо бягу на ёлачны базар! Ужо бягу!..

Лёгкія пушынкі лёталі, кружыліся ў паветры і асядалі на дрэвы, на аголенае прыдарожнае кустоўе. Наўкола сцішылася ўсё.

Гэта ж учора была яшчэ восень. А сёння ўжо зіма. Другая палова снежня. Гэта ж ніколі так не адчуеш перамену, як у гэты дзень. Як вясну лета змяняе не заўважыш, як лета восень – таксама. А вось як настае зіма – адразу відно з самага світання.

Ёлку Эльф хутка прынёс і тайком паставіў. У пакоі прыемна запахла свежай хвояй.

Паклікаў сваіх малых эльфаў і наказаў дапамагаць упрыгожваць лясную прыгажуню, але так, каб ніхто іх прысутнасці не прыкмеціў.

На вуліцы туды-сюды снавалі людзі – насілі, везлі ёлкі, пакункі з харчам і падарункамі з крамаў і рынку. Вясёлыя гутаркі, смех,  асаблівыя перадсвяточныя  клопаты.

Толькі дзятва ні аб чым не клапацілася. Яна з радасным смехам коўзалася з горак на санках і лыжах, рознакаляровых ватрушках, каторыя – на звычайнай фанеры.

Тым часам Святланка з братам Лявонкам ужо заканчвалі ўпрыгожваць сваю Ёлачку. Так спраўна яны выконвалі гэтую работу, што бабуля была прыемна здзіўлена. Бліскучыя рознакаляровыя шары і шышкі, сасулькі і фігуркі лясных жывёл развешваліся на разлапістых хваёвых галінках. А на вяршок замацавалі яркую ружова-перламутравую шкляную вершаліну. І ўсю ёлачку акуратненька абкруцілі святлодыёднымі гірляндамі. І Ёлачка засвяцілася-заіскрылася на ўсе колеры вясёлкі.

А пад Ёлачку дзеці пасадзілі вялікага Дзеда Мароза ў кажуху з падпярэзаным шырокім вышываным поясам з кутасамі. У рукі далі посах і вялікі мяшок.

– Хутка вам, дзеткі, Дзядуля Мароз вось у гэтым мяшку прынясе падарункі, – гаварыла мама. Але толькі, калі вы…

Не паспела яна дагаварыць, як яе перабіла дачка: “Прабач, мамка, але ці не вось гэты наш пластмасавы Дзядуля і ў гэтым мяшку..?”

– Не, не гэты, а сапраўдны, жывы. І толькі калі вы будзеце харошымі, паслухмянымі дзецьмі падарунак вам прынясе і Дзядуля Мароз і Добрая Фея.

– А хто такая Добрая Фея? – не зразумела Святланка.

– А гэта ёсць такая справядлівая цётка, называецца яна Фея. Яна ноччу, перад самым Новым годам, да прыходу Дзядулі Мароза, наведвае харошых дзетак і прыносіць свае ўласныя падарункі.

– Прыносіць, прыносіць! – азвалася святочная Ёлачка, ззяючы рознакаляровымі агеньчыкамі.

– Адкуль Фея ведае, хто харошы, а хто кепскі?

– Ведае. Яна ўсё ведае, – казалі і мама, і тата. – Усё бачыць, усё чуе, усіх разумее і падтрымлівае. Прыходзіць Фея ноччу, калі ўсе-усе спяць. Ціхутка адчыняе дзверы, падыходзіць да ёлачкі і кладзе падарункі.

– Няўжо праўда?! – здзівілася Святланка.

– Так. Толькі прыносіць яна падарункі таму, хто слухаецца тату і маму, старэйшых паважае і дапамагае, хто рукі чыста з мылам мые, хто зубы кожны дзень і раніцай і нанач чысціць, хто добра вучыцца ў школе, хто маме посуд мыць дапамагае, хто сочыць за сваімі рэчамі, хто.., – дадаў тата Артур.

– Ну, а хто мурза і неслух, Фея таму падарункі не прыносіць, – махнула ручніком мама Валя.

Паснедаўшы, дзеці без прынукі прыбраліся, навялі парадак ў сваім спальным пакойчыку. На пісьмовых сталах і на палічках акуратненька расставілі кніжкі і сшыткі, школьныя прылады. Для трэццякласніка Лявонкі і першакласніцы Святланкі гэта быў звычайны клопат. Яны пільнаваліся парадку, таму добра вучыліся і раслі паслухмянымі дзецьмі.

Увесь астатні час дзеці рабілі ўрокі, калектыўна чыталі казкі.

Затым быў вясёлы і прыгодніцкі адпачынак на вуліцы. Яны разам з ўсімі дзецьмі каталіся на санкам, весела смяяліся. Радаваліся беламу снегу, вясёламу настрою.

Але раптам Святланка з братам заўважылі, што адзін не зусім выхаваны падлетак наехаў сваімі лыжамі на малога хлопчыка, і той моцна заплакаў. Яны хуценька падбеглі да яго, каб дапамагчы. Тварык малога быў акрываўлены, ручкі ссінелыя. Лявонка са Святланкай паклалі яго на свае санкі і выклікалі хуткую дапамогу.

Урачы падзякавалі юных выратавальнікаў, а таго хлопчыка забралі ў больнічку. Але і гэта яшчэ не ўсё. Калі яны беглі да збітага малога, узбоч горкі адзінока коўзалася такога ж узросту дзяўчынка. І калі яна пачула, што яе брацік упаў і заплакаў, падбегла і сваімі голымі ссінелымі ручкамі гладзіла яго па галоўцы, казала, што мама недзе сышла і яны адныя засталіся. І цяпер урач забраў і яе разам з брацікам…

Пра гэтае здарэнне Святланка з Лявонкам расказалі сваім тату і маме. І тыя ўхвалілі іх добры ўчынак.

– Вось гэта малайцы! – казаў тата. – Так павінен паступаць кожны. Цяпер можаце не сумнявацца, што і Дзядуля Мароз, і Добрая Фея не мінуць наш дом!

Пасля Святланка нагадала бацькам, што ўсё ж не пакідае надзеі напісаць уласнае пісьмо Дзядулю Марозу ў Белавежскую пушчу, дзе круглы год жыве наш беларускі чараўнік сярод рэліктавага лесу. Яго бялёсая барада па пояс, кажух з нацыянальнай вышыванкай і забаўны саламяны капялюш чараўніка гавораць аб тым, што ён любіць здзіўляць. Пра прыгоды белавежскага Дзядулі Мароза  гаварылі ў школе, і цяпер яны хочуць больш даведацца пра яго добрыя ўчынкі. Ведалі дзеці і пра церам Снягуркі, бо хадзілі ў рэжыме анлайн  разам з аднагодкамі па паляне 12 месяцаў і нават перамолвалі ўсё дрэннае, што сабралася падчас вучобы за год, у Чароўным Млыне. Бачылі таксама і памочнікаў Дзядулі Мароза – беларускіх волатаў – Зуброў.

У пісьме Святланка прасіла Галоўнага Чараўніка падараваць ёй Вялікую Энцыклапедыю для дзяцей. А каб Дзядуля Мароз больш уважліва паставіўся да яе жадання, паклала ў канверт уласныя сувеніры – копію свайго дзённіка з аднымі  чырвонымі зорачкамі і цудоўным уласным малюнкам  яго чароўнай рэзідэнцыі, дзе побач з галоўнымі героямі – Дзядулем Марозам і Снягуркай  быццам жывая выява Трусіка ці Зайкі – сімвала надыходзячага 2023 года.

Кажуць, што гэта самы шчаслівы год ідзе. Чацьвёрты год Луннага цыклу. Год пушысцікаў. Святланка ведала пра гэта. Бо яна ў класе не толькі выдатніца, але і сапраўдная мастачка. Уся – у маму. Тая ў свой час таксама вучылася на выдатна, і добра малявала.

Лявонак больш творчы і загадкавы. Ён вядзе свой уласны дзённік, куды запісвае самыя значныя падзеі ўласнага жыцця, свае думкі і меркаванні, а таксама погляды на некаторыя ўласныя і іншых учынкі. І зараз ён выказаў жаданне наведацца ў Налібокі да Дзядулі Зімніка і Бабулі Завірухі. Да герояў беларускай міфалогіі. Разам з імі жадае ўбачыць Кашчэя, Кікімару і Бабу-Ягу. І прапаноўвае разам з імі ўдзельнічаць на свяце з песнямі, пляскамі, забавамі, конкурсамі. А яшчэ, як аматар прыроды, выказаў жаданне прайсціся экалагічнымі сцежкамі ў пушчу. Пабачыць зуброў і дзікіх коней, аленяў і казуль, глушцоў і соў. Пасля ўсё ўбачанае плануе выказаць на паперы.

– Пісьмы адправім неадкладна! – сказаў тата. – Не хвалюйцеця, усё атрымаецца!

– Будзем спадзвацца! – дружна адказвалі дзеці.

А калі надышла пара вячэраць і класціся спаць дзеці рабілі тое, што казалі дарослыя.

– Нешта вы сёння рана ўправіліся?– спытаў дзядуля.

– А мы ж абяцалі, быць харошымі!

– Гэта правільна! Толькі харошым дзецям падарункі прыносяць! – дадала мама.

– Так! – дружна адказалі дзеці.

– А я ўжо і забылася, - усміхнулася бабуля. – Ну, кладзіцеся спаць, мае кветачкі.

– Дабанач! – пажадалі дзеці.

Суладна праходзілі пераднавагоднія дні.  У дзяцей пачаліся канікулы. У бацькоў прыбавілася клопатаў.

Аднаго дня дзеці ўгаварылі бацькоў звазіць іх у больнічку, куды адвезлі іх маленькіх сяброў. Яны хацелі запрасіць іх на сваё дамашняе свята. Дзетак тых урач не адпусціў, прычынай таму вялікае пераахалоджванне. Затое перадачу з падарункамі  і слодычамі абяцаў уручыць асабіста.

Юныя выратавальнікі, няхай сабе і такім чынам, былі задаволены.

У пераднавагоднюю ноч Святланка і Лявонка разам са старэйшымі вадзілі карагоды вакол  вялікай Ёлкі, што была ўсталявана сярод двара, смяяліся і з вясёлым захапленнем запускалі ракеты і свяцілі бенгальскімі агеньчыкамі. А яшчэ чыталі вершы, хадзлі ў  карагодзе і нават паспелі падправіць снежную бабу, што ўдзень з сябрамі зляпілі, а зараз нахіліўшыся была..

Калі стрэлкі гадзінніка падыходзілі ўсё бліжай да поўначы, з радасным настроем вярнуліся дахаты. Тут сям’ю чакалі і бабуля з дзядулем, і смачны стол, і розыгрышы-віктарыны.

І чуліся шчырыя віншаванні з Новым годам, і была радасць.

Раніцай 1 студзеня новага года дзеці ўжо капашыліся каля ўласнай Ёлачкі, не дачакаўшыся пад’ёму: шукалі доўгачаканыя  і заслужаныя падарункі.

– Я свае падарункі знайшла! – засакатала Святланка, – трымаючы тоўстую кнігу і ладны пакунак са слодычамі.

– Я таксама! – адказваў Лявонка, трымаючы ў руках планшэт і Вялікую энцыклапедыю зямлі.

– Цудоўна! – сказала Святланка. – Пайшлі разглядаць свае кнігі. Але напачатку давай паглядзім, што за слодычы нам прынёс Дзядуля Мароз з Добрай Феяй. Ці ёсцека мандарыны ды апельсіны?

– Ёсць! – адказаў брат.

Дзеці пакруцілі ў руках свае пакункі і, задаволеныя,  пайшлі ў свой пакойчык.

– Вось як цудоўна атрамалася! - шапталіся пад ложкам маленькія Эльфы. –Свае падарункі дзеці сапраўды заслужылі. І не толькі таму, што былі паслухмянымі, але і за той добры, выратавальніцкі учынак. Няхай бы такая дабрыня панавала ва ўсім свеце! У кожнай сям’і!

Шкада, што гэтага пажадання не чулі і, відаць, не хочуць чуць тыя, ад каго гэта залежыць па-за нашымі сценамі, па-за нашымі межамі. Каб дзеці планеты Зямля жылі ў дабрабыце і радасці і дапамозе адзін аднаму.

А над ложкамі нашых герояў вісеў каляровы плакат знаёмай дзецям мастачкі. “З Новым годам, дзеці! З новым шчасцем усіх, усіх, усіх!”

Чвтайце яшчэ:

Навагодняя радасць (казка) + аўдыё

Упрыгожваем ёлку разам. Гісторыя навагодніх цацак

Беларусы – багатыя людзі: як пачаліся зімовыя святы ад каталіцкага Раства, ажно да Вадохрышча будзе доўжыцца цудоўная калядная казка!

Чарадзе зімовых святаў папярэднічала 22 снежня  –  дзень зімовага сонцавароту. Сонца павярнула на лета, пакрысе прыбывае дзень. Але адбываецца гэта паступова, марудна – і зімовыя вечары яшчэ доўга будуць заставацца ідэальным часам для чытання.

Скарыстаемся імі, каб пазнаёміцца з цудоўным светам беларускіх кніг!

Цікавыя беларускія творы

Зборнік «З Новым годам!» (вершы, песні, п'есы, казкі, загадкі / уклад. У. М. Мазго; іл. А. В. Пазняка. – Мінск, 2009) складаюць творы больш як трыццаці паэтаў. Сяргей Грахоўскі, Рыгор Барадулін, Васіль Зуёнак, Ніл Гілевіч, Мікола Маляўка, Сяргей Патаранскі, Вера Бурлак… Вершы творцаў адпавядаюць абвешчанай тэматыцы: тут ёсць святочныя чытанкі пра ялінку, Новы год, Дзеда Мароза, Каляды. Шмат «марозных» і «снежных» вершаў – як і належыць у навагоднюю пару.

Ад Генадзя Аўласенкі чытачам каштоўны падарунак: цэлая нізка вершаў для абароны навагодніх касцюмаў: верш Вавёркі, Вожыка, Рамонка, Пірата…

У раздзеле «Навагодні карагод» – падборка песень на беларускай мове (арыгінальных і перакладных) з нотамі. Ёсць тут знакамітыя

«Жыла-была яліначка,

У хвойнічку расла,

Зімой і летам стройная,

Зялёная была…»

(Словы 3. Аляксандравай, пераклад В. Жуковіча, музыка М. Красева)

І «Яліначка» (словы Р. Кудашавай, пераклад В. Жуковіча, музыка Л. Бекмана)

«У лесе яліначцы

Холадна зімой.

З лесу яліначку

Мы ўзялі домоў.

Наша яліначка

Свеціцца-гарыць:

Снег на галіначках,

Яркія шары…»

Ёсць яшчэ раздзел «Новы год – не без прыгод», а ў ім п’есы-казкі Генадзя Аўласенкі і Міколы Чарняўскага.

Адным словам, для творчых людзей, якія любяць ладзіць святы самі, зборнік «З Новым годам!» сапраўдная скарбонка. Творы з гэтай кнігі дапамогуць і свята зладзіць, і слоўнікавы запас узбагаціць, і памяць патрэніраваць – бо цяжка знайсці лепшы трэнажор, чым добрыя вершы на роднай мове!

У зборнік «Беларуская зіма» (укладанне В. Шніпа, Мінск, 2018) увайшлі лепшыя вершы, казкі, апавяданні пра зіму і Новы год вядомых беларускіх пісьменнікаў.

Сярод твораў, на якіх выхавалася не адно пакаленне дзяцей, шмат і новых, напісаных нашымі сучаснікамі. Напрыклад, казкі Раісы Баравіковай  «Шчадрэц» і «Масленіца»; Наталлі Бучынскай «Навагоднія выкрунтасы ў класічным стылі»; шэраг казак Людмілы Рублеўскай з цыклу пра Мышку Пік-Пік і навагодняя п’еса-казка «Спадчына бабулі Зімавухі» пісьменніцы…

Вершы класікаў – Якуба Коласа, Паўлюка Труса, Рыгора Барадуліна – і сучаснікаў Алеся Бадака, Ніны Галіноўскай, Аксаны Спрынчан…

Асабіста я люблю такі фармат тэматычных зборнікаў: пісьменнікі розных часоў тут нібы за рукі пабраўшыся і ўтварыўшы непарыўнае жывое кола. Яно коціцца праз час, праз зімовую сцюжу, расказвае пра зіму – а само зіму гэтую ў нашых сэрцах растаплівае – столькі паэтыкі, гумару, дасціпнасці ў творах гэтай кнігі.

Зборнік дапаможа дарослым і дзецям у падрыхтоўцы да навагодніх ранішнікаў і зімовых свят.

Маляўнічая кніга Алега Грушэцкага «Краіна Вымярэнія» з ілюстрацыямі Віктара Козела рыхтавалася адмыслова да пачатку навучальнага года. Не дзіва: стваральнікі меркавалі, што з яе дапамогай дзецям лягчэй і цікавей будзе засвойваць адзiнкi вымярэння. Менавіта пра iх расказваецца ў казках, якія складаюць кнігу. Звяры ў гэтай кнізе – як і бывае ў казках – сябруюць, працуюць, вядуць сваю гаспадарку… Натуральна, у малят-зверанят узнікаюць пытанні: кілагрмамі ці метрамі купляць малако? Як узважваць розныя рэчы? Як вымяраецца час і што такое каляндар?

Пытанні, адказы на якія дарослыя людзі атрымалі даўным-даўно, аджылі і патрабуюць тлумачэння для іх дзяцей. Каб займальна патлумачыць, што і як зладжана ў Краіне Вымярэнія, казка – найлепшы праваднік. Мама Зайчыха пячэ пірог – гэта займае ў яе гадзіну. Мядзведзь узважвае гарбузы, качаны капусты, яблыкі – і вожыка, які абірае, што ж на сабе данесці дадому. Карова Мілка ахвотна падзеліцца малаком, але ж варта ведаць, што адмярае яго яна літрамі!

Кніжка пазнавальная, вельмі прыгожа аздобленая. Чытаючы яе, дзеці даведаюцца пра спосабы і адзінкі вымярэння (даўжыня, шырыня, вышыня), вагі і аб’ёму (кілаграмы, літры), адзінкі вымярэння часу (гадзіны, хвіліны), з дапамогай беларускіх прымавак і прыказак спазнаюць, чым адрозніваюцца месяцы і поры года.

Смела ўносьце кнігу ў спіс абавязковага чытання з дзецьмі на зімовых вакацыях, не прагадаеце: працэс адукацыі будзе цікавы і дзіцяці, і даросламу. Натуральна, мамы з татамі кілаграм ад метра даўно адрозніць могуць – але ж мастацтву даходліва тлумачыць рэчы, якія нам здаюцца відавочнымі, у аўтара Алега Грушэцкага варта павучыцца.

Кніга «Краіна Вымярэнія» яшчэ сустракаецца ў крамах. Калі вы шукаеце, што пакласці пад ялінку дзецям – лепшага падарунка і не знайсці!

«Беларуская зіма» таксама пакуль ёсць у продажы, а вось пра перавыданне кнігі «З Новым годам!» застаецца толькі марыць і пытаць яе ў бібліятэках.

Але пералічаныя кнігі вартыя таго, каб іх пашукаць. Зімовыя, яны грэюць душу і ствараюць свята.

Што пісалі на святочную тэматыку Якуб Колас і Змітрок Бядуля?

Штолен — гэта калядны кекс, які любяць дарослыя і дзеці па ўсім свеце. Яго духмяны смак і просты спосаб прыгатавання прыйдуцца па душы аматарам дэсертаў. Прапануем вам пакрокавы рэцэпт ад блогера і гаспадыні харчэўні ў Тураве Алены Браніславаўны.

Інгрэдыенты  

• Масла сметанковае — 250 гр.
• Тварог ( пажадана вышэйшай тлустасці) — 250 гр.
• Цукар — 200 гр.
• Яйкі — 2 шт. (вялікія ) 3 шт. (маленькія)
• Разрыхляльнік — 10 гр.
• Мука — 600 гр.
• Цэдра апельсіна
• Сок апельсіна
• Ванільны цукар — 10 гр.
• Цукаты, разынкі, сухафрукты — 300 гр.
• Любы духмяны алкаголь: ром, каньяк, віскі, брэндзі — 100 гр.
• Для змазвання — сметанковае масла
• Цукровая пудра

Спосаб прыгатавання

За некалькі дзён да прыгатавання штолена замачыце цукаты ў алкаголі.

Вельмі мяккае масла трэба ўзбіць з цукрам да паветранай кансістэнцыі.

Дадаць яйкі, зноў узбіць. Маса павінна павялічыцца ў два разы.

Дадаць тварог, цэдру апельсіна, ванільны цукар, сок апельсіна. Усё добра перамяшаць да ўтварэння аднастайнай масы.

Муку змяшайце з разрыхляльнікам, дадайце ў тварожна-масляную масу, замясіце цеста. Яно павінна быць мяккім і не ліпнуць да рук.

Перакладзіце цеста на дошку і акуратна ўмясіце ў яго цукаты

Раздзяліце цеста на две часткі, кожную частку прыплюсніце і складзіце цеста так, каб адзін бок быў трошкі карацейшы.

Выпякайце штолены пры 180 гіадусах прыкладна гадзіну, да румянай скарынкі.

Гарачы штолен добра змажце растопленым сметанковым маслам з усіх бакоў і знізу.

Добра пасыпце штолен цукровай пудрай, таксама з усіх бакоў.

Пасыпце пудрай пергамент, перакладзіце на яго штолен і шчыльна закруціце. Калі вы плануеце захоўваць штолен доўга, можна дадаткова закруціць яго ў фольгу.

Захоўвайце выпечку ў сухім халаднаватым месцы.

Смачна есці!

Мядовы пернік з начыннем. Пакрокавы рэцэпт

Новы год і Каляды – самыя важныя святы ўзімку. Іх любяць за адчуванне чараўніцтва, падарункі, вясёлы настрой, успаміны і за цэлы год, надзею на лепшае і, канешне, традыцыі. Пра апошняя сёння і пагаворым.

Новы год і Каляды: гісторыя і традыцыі

Калядная гісторыя абвяшчае, што больш чым 2 тысячы гадоў таму ў невялікім Палестынскім мястэчку Віфлееме адбылася цудоўная падзея – у Дзевы Марыі нарадзілася богадзіця. У той час рымскі імператар Аўгуст загадаў зрабіць усенародны перапіс. Згодна старажытнаму звычаю прайсці прерапіс кожны жыхар павінен быў у горадзе, з якога пайшоў яго род. Род Іосіфа і Марыі пайшоў з Віфлеема, таму яны былі вымушаныя з Назарэта, дзе жылі, адправіцца ў нялёгкі шлях.

У Віфлееме сабралася так шмат народа, што месцы ўва ўсіх “гасцініцах” былі занятыя. Таму Марыя і Іосіф знайшлі сабе прытулак за горадам. Гэта было месца, дзе пакідалі свойскую жывёлу. Тут і нарадзіўся Ісус Хрыстос. Калыскаю немаўляці сталі яслі – кармушка для жывёлы.

Першымі Хрыста наведалі пастухі, якія недалёка пасвілі скаціну. Пазней усходнія мудрацы (вешчуны) прынеслі немаўляці дарункі: золата, ладан і смірну. Ладан – араматычная смала дрэва, якую падносілі ў знак глыбокай пашаны. Смірна – духмянае масла. Гэтыя дарункі мелі глыбокі сэнс.

Золата ў выглядзе даніны прынеслі Хрысту як цару свету, ладан – як Богу, а смірну – як чалавеку, які павінен памерці. Смірну ў далёкія часы памазвалі нябожчыкам.

Вернікі лічаць Каляды найвялікшым святам. Таму што ў гэты дзень прыйшоў Бог ў цялесным абліччы ў зямное жыццё. Апроч таго Каляды служаць пачаткам ці падставай для святаў, якія за ім ідуць.

Новы год звязаны са зменай часу. Як адзначанецца ў афіцыйных крыніцах, упершыню Новый год адзначылі ў 153 годзе да н.э. Гэты дзень быў прысвечаны ўступленню рімскіх консулаў на пасаду.

Значна пазней, недзе каля 45 года да н.э. Гай Юлій Цэзар пачаў весці свой каляндар. Тады 1 студзеня атрымаў статус даты пачатка года. Але спатрэбілася даволі штам часу для таго, каб гэты дзень быў усеагальным пачаткам грамядзянскага года.

Так, на некаторых звествах, у Вялікім Княстве Літоўскім (куды ўваходзілі тэрыторыі Беларусі) 1 студзеня было афіцыйна прынятае ў якасці першага дня новага года ў 1362 годзе. Ідэя ўсвядомлена адначаць пачак новага года больш шырока распаўсюджілася з 16-га стагоддзя.

Яшчэ адно афіцыйнае прызанне Новага года для тэрыторый сучаснай Беларусі адбылося ў 1699 годзе. Так склалася, бо тады нашы землі ўваходзілі ў склад Расійскай Імерыі. І Пётар І выдаў ўказ, які заклікаў адзначаць Новы год 1 студзеня. У той час імператар запазычваў некаторыя еўрапейкія звычкі і стараўся адаптаваць іх пад расійскую рэальнасць. Так, напрыклад, адбылося з еўрапейскай каляднай елкай, якая ў Расійскай імперыі павінна была стаць навагодняй. Але пра гэта пазней.

Наогул за стагоддзі праз шлях запазычанняў ў калядных і навагодніх традыцыях стала шмат агульнага. На гэта дужа паўплываў гістарычны кантэкст. Калі апісваць усё вельмі праста, то тыя традыцыя і атрыбуты, якія мы сёння сустракаем на Новы год, у іншых краінах сустаракаюцца на Каляды.

Бо ў 20-ыя стагоддзі Каляды ў еўрапейскай, амерыканскай культуры сталі адным з самых важных святаў. А ў СССР зімовыя святы зведалі даволі вялікія змены.

Колькі б не ўспаміналі пра паганскія карані, ясна што Каляды – рэлігійнае свята.

Адпаведна адразу пасля рэвалюцыі 1917 года яно апынулася пад ударам. І калі адразу над Калядамі і над Вялікаднем проста сталі кпіць. То пасля ціск на царкву ўзрастаў, сталі пераследаваць, арыштоўваць святароў, бурыць цэрквы. У гэтыя падзеі лёгка ўпісалася жаданне скасаваць Каляды. Дарэчы, да рэвалюціі Каляды былі галоўным зімовым святам і адзначаліся 25 снежня.

Пасля 1917 года адбылася змена календара, грамадзянская вайна, рэформа царкоўнага календара, спробы адзначаць Каляды без рэлігійных традыцый, адмена калядных выходных, забароны набываць елкі і адзначаць Каляды. Цягнулася гэта да 40-х гадоў, пакуль не дазволілі зноў ставіць елкі. І толькі 1947 годзе дзень святкавання Новага года зноў стаў выходным. У той час Каляды не мелі афіцыйнага статуса свята, бо не было прывязана да гражданскага календару. Адзначалі іх веручыя. Але традыцыі не забываліся.

Пасля таго, як Новы год стаў афіцыйным святам, вакол яго пачала фарміравацца «новая міфалогія», у якой змяшаныя калядныя традыцыі з сучаснымі атрыбутамі.

Разам з гэтым развівалася думка пра тое, што зімовыя святы – час, калі трэба рабіць дабро. Зразумела, што на іншыя святы таксама дараць падарункі, клапоцяцца пра бедных, сустракаюцца з роднымі і іншае, але Каляды, а пазней і Новы год, сталі адметным часам.

Цесная сувязь Каляд з дабрачыннасцю стала актыўна развівацца ў 19 стагоддзі. Тым больш што ў той час пластаванне насельніцтва ў гарадах, а тым больш і ў сельскай мясцовасці, ужо моцна адчувалася.

Сфарміраваная традыцыя дапамагаць тым, хто жыве ў нястачы, прыйшла з віктарыянскай Англіі. Яе творцам можна назваць чалавека, які вельмі шмат пісаў пра пакуты бедных людзей, пра дабрыню і патрэбу дапамагаць людзям.

Менавіта Чарльз Дыкенс 18 снежня 1843 года апублікаваў аповесць «Калядная песня ў прозе». Аповесць была падзелена на строфы.

Гэта гісторыя пра скнару, якога звалі Эбенізер Скрудж, які не хоча адзначаць Божае Нараджэнне, мала плаціць свайму працаўніку, не ідзе да пляменніка Фрэда на Калядны абед, а адпраўляецца дахаты і не разумее, чаму на гэта трэба марнаваць грошы.

І тут яму з'яўляецца спачатку здань яго былога кампаньёна ў ланцугах, якая расказвае, як ён зараз асуджаны на кару, таму што ніколі не цэлебраваў Божага Нараджэння, а заўсёды думаў толькі пра грошы. Далей з'яўляецца здань мінуўшчыны Каляд, дзе Скрудж бачыць сваю маладосць, якую загубіў дзеля грошай і адмовіўся ад кахання, радасці. Ён бачыць здань сённяшніх Каляд і здань свайго няшчаснага клерка Боба і яго сына Ціма, які вось-вось памрэ ад голаду і хваробы. Бачыць здань Каляд будучыні, дзе хаваюць нейкага скнару, якога ніхто не аплаквае. І калі ён просіць паказаць імя гэтага скнары, вядома, апынаецца, што гэта сам Скрудж.

У выніку Эбенізер Скрудж пераасэнсоўвае сваё жыццё і ўжо на наступны дзень робіцца добрым, вясёлым. Ён павялічвае заробак свайму клерку. Ён дапамагае вылечыць яго сына Ціма. Ён ідзе ў госці да свайго пляменніка – Эбенізер Скрудж робіцца зусім іншым чалавекам.

Гэта казачная гісторыя стварыла фантастычнае ўражанне. За першы год выйшла 14 выданняў кнігі. З той пары яе перавыдавалі неапісальную колькасць разоў. І ўяўленню пра тое, што на Каляды трэба дапамагаць людзям, Дыкенс неверагодна паспрыяў.

У гэта ж час праходзіць чарада зімовых гісторый пра тое, як дрэнна, калі ўсе цешацца, а ў нейкага так не атрымваецца. Вядома, асабліва хвалявалі гісторыі дзяцей, якім дрэнна, холадна і голадна, калі вакол пануе ўсеагульная радасць.

Яшчэ напачатку 19 стагоддзя нямецкі паэт Фрыдрых Рукерт напісаў баладу «Елка дзіцяці на чужыне». Гэта гісторыя пра няшчаснага хлопчыка, які закінуты на чужыну, дзе нікога няма побач.

Пасля вельмі паўплывала на некалькі пакаленняў казка Ганса Хрысціна Андрасана «Дзяўчынка з сярнічкамі» пра няшчасную маленькую прадаўніцу запалак, якая мерзне і каб нагрэцца спальвае адну запалку за другой. І ўрэшце мерзне ў святочную ноч.

Далей была чарада падобных гісторый пра дзяцей, якія пакутаюць. Іх стала гэтак шмат, што выява зняцэнілася, яму больш так моцна не суперажывалі. Але сама ідэя – дапамагаць – засталася назаўжды.

Сімвалы Новага года і Каляд

З Калядамі і Новым годам звазана яшчэ шмат дзівосных традый, вось некаторыя з іх.

Елка на Раство і Новы год

Дрэвы заўсёды пачыталі. Іх лічылі жывымі істотамі. Казалі, што ў дрэвах ёсць душа або, што ў іх жывуць духі. Гэта маглі быць грэцкія Дрыяды, гэта мог быць Лясун, які жыве сярод дрэваў. Таму калі ссякалі дрэва, у яго прасілі прабачэння.

З іншага боку дрэвы – гэта крыніца агню, які гарыць на Каляды. Гэта ў тым ліку каляднае палена.

Разам з тым, дрэва – гэта вертыкаль, дзе ёсць жыццё. Гэта тое, што навукоўцы-фалькларысты называюць сусветным дрэвам ці дрэвам жыцця.

У самых розных міфалогіях ёсць уяўленне пра тое, што існуе нейкае чароўнае дрэва, якое злучае розныя светы. Дрэва каранямі ідзе ў падземны свет, яго ствол – гэта наш зямны свет, а верхавіна яго недзе там, наверсе, відавочна, у свеце багоў.

Елка – гэта знак неўміручасці, вечнага жыцця. Елку, як іншыя хваёвыя, лічылі закалдаваным дрэвам. Усё таму, што з прыходам халадоў яна заставалася зялёнай, калі іншыя дрэвы звонку моцна змяняліся.

Упрыгожанне елкі асацыююць з абрадам ахвяравання. Друіды (лясныя жыхары) упрыгожвалі елкі ўнутранымі органамі жывёл. Гэта рабілі для таго, каб не гневаліся багі. Тым больш, калі ў іх хацелі нешта папрасіць, адразу трэба было багам нешта даць.

Усвядомлена ці не, але пасля паганскую традыцыю пераасэнсавалі, і падыход моцна змяніўся. На елку сталі вешаць нешта прыемнае воку. У большай ступені для прыцягнення дзяцей да свята.

Ідэя ўпрыгожваць елку ўзнікае ў сярэднія вякі. Калі гэта дакладна адбылося невядома. Ёсць дата, якую можна назваць умоўнай датай пачатку ператварэння каляднай елкі. Захаваўся дакумент, які быў напісаў у 1521 годзе ў Эльзаском горадзе Селеста (Францыя), дзе лесніку даручалася прынеслі з лесу прыгожую елку, якую трэба было ўпрыгожыць на Каляды. Але найхутчэй традыцыя прыбіраць елкі была сфарміравана раней, толькі афіцыйных згадванняў няма.

У той час у германскіх землях елкі ўжо ўпрыгожвалі. Існуе думка, што Марцін Лютар першым прыдумаў упрыгожваць елку агеньчыкамі. Такім чынам ён хацеў намаляваць зорнае неба. Ён убачыў нябеснае тварэнне і вырашыў, што агні на елцы будуць напамінаць хрысціянам пра веліч Бога, які стварыў гэты свет. Гэта паспрыяла таму, што елкі сталі ўпрыгожваць свечкамі. Звычай быў пашыраны, галоўным чынам, у пратэстанскіх краінах.

Да сярэдзіны 19 стагоддзі ўсталёўваць калядную елку лічылася нямецкім звычаем. Перадавалі яго ў іншых краінах нямецкія перасяленцы.

Паступова шматлікія нямецкія прынцэсы, якіх выдавалі замуж у іншыя краіны, сталі ўносіць звычай прыбіраць елкі. У Англіі звычай сталі асвойваць у каралеўскай сям'і ў 18 стагоддзі. У 19 стагоддзі традыцыя стала шырыцца, упрыгожваць елку пачалі і іншыя пласты насельніцтва. І пасля гэта традыцыя стала неверагодна папулярнай. Падобнае адбывалася і ў іншых краінах.

Так было ў Пецярбургу ў 18 стагоддзі, дзе было шмат немцаў, якія маглі дома ўпрыгожваць елкі. Але гэта не было традыцыяй. Тады Пётр Першы вырашыў перанесці такую традыцыю ў Расію. У снежні 1699 года быў выдадзены ўказ «Пра святкаванне Новага года», у якім гаварылася, што трэба прыбіраць елкі ці галіны.

У Германіі галоўным чынам ставілі елкі ў хатах, радзей на гарадскіх пляцах. Пётр загадаў ставіць елкі знадворку. Але гэта не прыжылося. Бо існавала іншая традыцыя, якая была звязала з елкамі. Яловыя галіны ў Расіі маглі класці на труну ці высцілалі дарогу, па якой неслі труну. Таксама яловымі галінамі ўпрыгожвалі ўваход у карчму.

Пазней пруская прынцэса Шарлота (Аляксандра Фёдараўна), жонка імператара Мікалая І ініцыявала ставіць калядную елку і класці падарункі, як рабілі яе бацькі. Адразу гэта была толькі неспадзеўка для мужа, потым елку ўсталёўвалі ў пакоях Аляксандры Фёдараўны, а ў 1925 года елка ўжо красавалася ў Зімовым палацы. Пасля адзначаць Каляды з елкай стала модным, каляднае дрэве стаяла ў шляхетных хатах. А затым, прыкладна з 1850 года, елку ставілі паўсюдна. Так прынцэса пашырыла традыцыю сваёй краіны.

У 19-ым стагоддзі Каляды ўсе больш успрымаліся як сямейнае свята і як дзіцячае свята. Даволі доўга святкаванне Божага Нараджэння не было падобнае да таго, якое яно цяпер. Раней дзецям не паказвалі елкі – гэта было напружанае радаснае чаканне. Дарослыя таемна прыносілі і ўсталёўвалі елку. Вядома, такое было магчыма ў тых хатах, дзе было дастаткова месца, каб хаваць елку.

Забаўка дарослых была ў тым, што яны прыбіралі елку для дзяцей. А забаўка дзяцей – чаканне елкі. Пасля дзецям дазвалялі зрываць цацкі, а таксама яблыкі, арэхі, прысмакі – усё, чым елка была ўпрыгожана. Гэты працэс называлі «абскубанне елкі». Дзеці маглі гэтак захапіцца працэсам, што нярэдка елкі нават валіліся. У выніку дрэва прыбіралі з хаты. Атрымвалася, што елка стаяла ўсяго 1-2 дні.

У 20 стагоддзі елка стала адным з галоўных атрыбутаў Калядаў. А Каляды – галоўным святам у еврапейскай і амерыканскай культуры.

У СССР у той час усё было іначай. Афіцыйна з канца 20-х гадоў і пачатку 30-х калядных елак не было. Але некаторыя людзі схітраліся дома паставіць елку, хоць адчуваўся моцны ціск прапаганды. У школах, газетах, на сходах пераконвалі, што ні ў якім разе елкі ўпрыгожваць не трэба.

Вяртанне елкі злучана з партыйным дзеячам Паўлам Постышавым, які пад канец 35-га года апублікаваў у газеце артыкул пра тое, што дзецям трэба вярнуць елку. Гэтак і адбылося. І 1 студзеня 1936-га ў хатах стаялі елкі. Свята было вернутае, але ў ператвораным выглядзе. Елка стала не каляднай, а навагодняй.

Калядная зорка (Віфлеемская зорка)

Зорка – адзін з галоўных знакаў Каляд. Менавіта Віфлеемская зорка паказала шлях вешчунам да месца народзінаў Ісуса. Лічаць, што Бог выбраў менавіта гэты знак, каб прывесці іх у Віфлеем, бо вешчуны займаліся вывучэннем зорак. Зорка ярка свяціла нават удзень, яна рухалася, калі ішлі вешчуны, і спынялася, калі яны вырашалі перадыхнуць.

Калядная зорка з'яўляецца важным знакам ва ўпрыгожанні елкі, яе заўсёды ўсталёўваюць на верхавіне дрэвы. А калі ствараюць калядныя батлейкі, зорку часта мясцуюць над немаўлём Хрыстом. Выкарыстоўваецца зорка і ў якасці самастойнай сімволікі. Ёй упрыгожваюць хаты ўсярэдзіне і знадворку, а таксама вуліцы.

Знак каляднай зоркі выкарыстоўваюць у розных краінах свету. Наглядная выява Віфлеемскай зоркі – хернхутская зорка. Назва знака злучана з мараўскім братэрствам (пратэстанскае адгалінаванне лютаранства). Пратэстанты збеглі з Багеміі (Чэхія) у Саксонію (Германія), дзе пасяліліся ў вёсцы Херрнхут.

Вядома, што пачалі вырабляць херрнхуцкія зоркі напачатку 19 стагоддзя. Першую зорку зрабіў святар-матэматык, які на прыкладзе складай фігуры хацеў паказаць сваім вучням геаметрычныя прынцыпы. Пазней традыцыя рабіць херрнхуцкія зоркі пашырылася ў Саксоніі. Спрадвечна зорка была бела-чырвонага колеру. Таму што белы – гэта знак веры, а чырвоны – знак крыві Ісуса.

Батлейкі

Гэта традыцыя атрымала велізарнае развіццё адразу ў каталіцкіх краінах, а пасля пашырылася і за межамі каталіцкага свету. Батлейкі могуць выглядаць як лялечныя кампазіцыі, калі робяць фігуркі, якія ілюструюць Дзеву Марыю, Іосіфа, немаўля Хрыста, жывёл (быка, асла і іншых), вешчуноў.

Батлейкі бываюць розных памераў. Робяць маленькія батлейкі, таксама ствараюць цэлыя інсталяцыі. У некаторых краінах батлейкі дасягаюць неверагодных памераў.

У Польшчы, Чэхіі і іншых краінах існуе традыцыя ствараць вялікія архітэктурныя выявы. Найчасцей імкнуцца намаляваць горад Віфлеем, дзе адбыліся Каляды. Але апроч гэтага робяць і гатычныя саборы, і важныя мясцовыя будынкі.

Аналогія батлеек – сантоны, якія ствараюць на поўдні Францыі, у Правансе. Спрадвечна рабілі маленькія фігуркі святых. Пасля ж сталі вырабляць жыхароў вёсак розных прафесій. Сюжэты безумоўна краналі гісторую пра Каляды. Цяпер у Францыі праходзяць выставы калядных батлеек. Там можна ўбачыць не толькі мясцовыя творы, але і працы з Афрыкі, Перу, Балівіі і іншых краін.

Паралельна з традыцыяй стварэння цацачных батлеек развівалася традыцыя жывых батлеек. Лічыцца, што першым зрабіў жывую батлейку (тое, што сёння можна назваць пантамімай ці «жывой карцінай»), быў святы Францыск Асізскі ў 13 стагоддзі.

Ён папрасіў людзей і жывёл “намаляваць” карціну Божага Нараджэння, каб усе вернікі гэта бачылі і цешыліся. З той пары гэта робяць у розных краінах. Недзе ствараюць «жывую карціну», а недзе людзі ў ролі святых шпацыруюць па вёсцы ці горадзе, як быццам гэта Іосіф, Марыя, немаўля Хрыстос і іншыя ідуць па Віфлееме і просяць іх пусціць пераначаваць. Гэта напамінае гісторыю з Святога Пісьма, калі Марыя і Іосіф з'явіліся на перапіс, а прытулку знайсці не маглі. Але яны даходзяць да святога месца, дзе адбываюцца народзіны Хрыста.

Швіббоген

Традыцыя ставіць на падваконні швіббогены досыць маладая, ёй усяго каля трохсот гадоў. Узнікла яна ў Германіі, калі актыўна развівалася горная прамысловасць. Менавіта рудакопы першымі сталі рабіць швіббогены.

Ідэя стварыць адметны падсвечнік злучана з нялёгкай працай гарнякоў і нудой па дзённым святле. У зімовы час яны практычна не бачылі святла: ішлі на працу, калі было яшчэ цёмна, і вярталіся дахаты, калі ўжо не было сонца.

Калі праца з рудой сканчалася, рудакопы майстравалі падсвечнікі. Форма швіббогена – правобраз падпорнай аркі, якая ў шахце з'яўляецца адной з асноўных апор. Усярэдзіне, пад аркай, гарнякі малявалі розныя сюжэты. Самы папулярны – шахцёры падчас працы. Над аркай рабілі месцы для свечак.

Швіббогены сталі знакам святла для гарнякоў, у прыватнасці, над шахтай, а ў агульным, над усёй Зямлёй. Падсвечнікі рудакопы прыносілі дахаты. Іх жонкі ставілі швіббогены на падваконні. З часам яны сталі знакам хатняга цяпла і ўтульнасці. І, безумоўна, знакам таго, што рудакопаў заўсёды чакаюць дома.

У мінулым стагоддзі швіббоген стаў вядомым на ўвесь свет. Кампазіцыі рабілі ўсё больш разнастайнымі: сюжэты казак, выявы Адама і Евы, васьмікутная царква з вёскі Зайфен. Таксама стваралі калядныя сюжэты. Самай папулярнай стала гісторыя народзінаў Хрыста.

Спрадвечна рудакопы рабілі падсвечнік для сямі свечак, па колькасці дзён стварэння свету. Сучасныя швіббогены адыходзяць ад стандарта і ў форме, і ў колькасці свечак.

Панчохі (шкарпэткі)

Сёння шырока пашыраны звычай класці падарункі ў шкарпэткі. Гэта еўрапейская традыцыя, якая асабліва падабаецца дзецям.

У аснове звычаю гісторыя пра тое, як святы Мікалай выратаваў трох набожных сясцёр, якія гэтак збяднелі, што былі гатовы заняцца прастытуцыяй. Па легендзе святы Мікалай падкінуў ім грошы ў панчохі.

Таксама існуе версія, што грошы св. Мікалай падкінуў у трубу дома, а яны трапілі ў панчохі, якія сушыліся каля каміна. У дзяўчын не было магчымасці купіць шмат панчох, таму яны сціралі іх вечарамі. Грошы, якія падкінуў святы, выратавалі дзяўчын ад «падзення».

Дзеці таксама сталі вешаць шкарпэткі каля каміна ў надзеі раніцай знайсці ў іх падарунак. Гэта забаўка дадае таямніцы святу. З часам панчохамі сталі ўпрыгожваць не толькі каміны, шкарпэткі вешаюць над ложкам дзяцей, на сценах, каля вокнаў. З панчох нават робяць гірлянду.

Палена

Выява палена злучана са святам у самых розных народаў. У Францыі часта ў якасці ўпрыгожання ставяць каляднае палена. У Каталоніі ёсць дзіўнае палена велізарных і малюсенькіх памераў, якое можна бачыць ува ўсіх гарадах. Пры гэтым гэта ачалавечанае палена, у якога ёсць твар, нос, вочы, рот. І яно ўмее рабіць вельмі важную справу – спаражняцца.

Сёння гэта дзіцячая гульня, але раней было інакш. Палена злёгку білі пры дзецях, хутчэй у жартаўлівай форме, такім чынам дарослыя стваралі ўражанне быццам яны так дапамаглі яму «вывергнуць» з сябе падарункі. Пасля дарослыя акуратна падкладалі пад яго падарункі і казалі, што гэта палена «дало» іх. Дзеці радаваліся знаходкам.

Нешта падобнае адбываецца ў мексіканскай гульні «Піньята». Сёння піньята можа быць рознай формы, але традыцыйная – калядная зорка. Напаўняюць яе рознымі прысмакамі.

Па некаторых дадзеных звычай разбіваць піньяту з'явіўся ў Кітаі. Толькі тады фігуры напаўнялі кветкамі і насенне. Разбівалі піньяту на Новы год, рэшткі спальвалі, а попел забіралі. Лічылася, што ў такім разе наступны год будзе ўрадлівым.

Вянок (адвэнт)

Заўсёды было прынята адлічваць дні да важных падзей, якімі былі і святы. Для гэтага скарыстоўвалі розныя метады: ад выявы кійкоў да стварэння адмысловых календароў.

Час перад Калядамі, калі вернікі рыхтуюцца да свята, называюць адвэнтам. Адвэнт перакладаюць як «прышэсце». Пачатак адвэнту выпадае на чацвёртую нядзелю да Каляд.

Кожная з чатырох нядзель мела пэўны сэнс, які злучалі з Евангеллем. Першая – прысвячалася прышэсцю Хрыста, другая і трэцяя – пераходу ад Старога запавету да Новага, чацвёртая – была злучана з падзеямі, якія адбываліся перад Калядамі.

Для зручнага адліку часу стваралі калядные вянкі. Традыцыі рабіць вянкі практычна два стагоддзі. Лічыцца, што гэта ідэя належыць пастару Ёгану Генрыху Віхерну. Ён быў заснавальнікам прытулку для нешчаслівых дзяцей. Яго выхаванцы часта пыталіся пра тое, колькі дзён да Каляд. Таму Віхерн прыдумаў тое, што дапамагло б ім самастойна адлічваць дні.

Пастар узяў кола ад калёс, упрыгожыў яго хваёвымі галінамі і паставіў 24 маленькія чырвоныя свечкі і 4 вялікія белыя свечкі. Шторанку запальвалі па адной маленькай свечцы, да якіх штонядзелю дадавалася адна вялікая.

Паступова традыцыя вельмі спадабалася не толькі дзецям, але і дарослым і атрымала шырокае распаўсюджанне. Пазней колькасць свечак у вянку скарацілася, усё часцей пачалі ставіць толькі 4 свечкі, па колькасці нядзель да Каляд.

Штонядзелю запальвалі па адной свечцы. У першую – гарэла адна свечка, у другую – дзве, у трэццю – тры, у чацвёртую – гарэлі ўсе свечкі адразу. Так з кожнай свечкай у хаце рабілася святлей і цяплей.

Першая свечка сімвалізавала прадвяшчанне з'яўлення Ратавальніка. Другая – памяць пра падарожжа Марыі і Іосіфа, а таксама знак народзінаў Хрыста. Трэцяя свечка прысвячалася вяшчунам, якія пакланіліся немаўляці Ісусу. А чацвёртая – сімвалізавала боскую існасць Ратавальніка.

Рабіць адвэнцкі вянок – стала адной з найболей пашыраных традыцый. Плялі вянок з яловых галін, упрыгожвалі шышкамі і стужкамі.

Сучасныя вянкі робяць не толькі з яловых галін, выкарыстоўваюць штучныя кветкі, цацкі, прысмакі і садавіну. І шмат хто іх вырабляе без свечак.

Вянкамі ўпрыгожваюць цэрквы і дамы на Новы год і Каляды.

Шчаўкунок

Каляды і Новы год – гэта час, калі ажываюць розныя чароўныя істоты. Яны могуць быць злымі і добрымі, яны змагаюцца міжсобку і, вядома, перамагае дабро.

Шчаўкунок – адзін з такіх герояў. Радзімай Шчаўкунка лічыцца вёска Зайфен (Германія). У той жа мясцовасці рудакопы рабілі швіббогены.

Самую папулярную калядную цацку прыдумаў мясцовы рамеснік, які хацеў стварыць функцыйную фігурку. Ён першым зрабіў калядную цацку, якая можа раскалоць арэх. Гэта ідэя атрымала дадатную рэакцыю практычна адразу, усе хацелі бачыць у сябе такую цацку.

Шчаўкунок выглядае незвычайна. У фігуркі вялікая галава, у параўнанні з целам, тонкія ножкі. Малююць цацку як ваяра, караля ці князя. Шчаўкунок – гэта фігурка-карыкатура. Так высмейвалі прагных чыноўнікаў, якія сваімі пашчамі могуць раскалоць арэх.

Дзіцячы пісьменнік Эрнст Гофман гэтак натхніўся фігуркай, што зрабіў яе галоўным героем казкі «Шчаўкунок і мышыны кароль». Гэта калядную гісторыю вельмі палюбіліі дзеці. Яны верылі, што на пярэдадне Каляд Шчаўкунок ператвараецца ў выдатнага прынца. З той пары фігурка асацыюецца з Калядамі і чараўніцтвам.

Пасля Пётр Чайкоўскі зрабіў Шчаўкунка яшчэ больш вядомым. Ён паставіў аднайменны балет, які доўгі час выконвалі ў з Новы год.

З часам Шчаўкунок стаў адным з галоўных сімвалаў Каляд і Новага года.

Кірмашы

Кірмаш – гэта галоўнае, што стварае настрой свята. Атмасфера, якая пануе на кірмашах, дазваляе зноў паверыць у чараўніцтва.

Зімовыя кірмашы сталі ўзнікаць, таму што ўзімку было складана дастаць прадукты. Трэба было закупляць ежу загадзя, пры гэтым клімат быў досыць суровы. Таму набываць харчы было праблемай. Звычайна на зіму закупляліся прадуктамі, якія доўга не псуюцца, таму бывала, што людзі нават абменьваліся сваімі нарыхтоўкамі. Так у некаторых гарадах арганізавалі месцы, падобныя на невялікія рынкі, дзе можна было закупіцца прадуктамі на зіму.

Час, калі адкрывалі кірмашы, часта супадаў з зімовымі святамі. Разам з гэтым патрэбы людзей мяняліся і мэты правядзення кірмашоў таксама. На кірмашы сталі прыходзіць не толькі за прадуктамі, але і за падарункамі, бо традыцыя дарыць блізкім нешта прыемнае на святы да таго часу ўжо пашырылася. Пры гэтым Каляды мелі статус вельмі важнага свята. Так кірмашы сталі праводзіць у калядны час.

Кірмашы нават арганізоўвалі паблізу цэркваў, каб людзі наведвалі іх пасля службы. На калядных кірмашах прадавалі тавары мясцовых рамеснікаў. На некаторых сучасных кірмашах гэта засталося асноўнай з умоў для ўдзельнікаў.

Першы зімовы калядны кірмаш правялі ў Вене ў 13 стагоддзі на Ратушавай шлошчы. Другі па ўзросце кірмаш – Баутцэнскі (Германія). Крыху пазней кірмашы сталі праводзіць у Дрэздэне (Германія).

У кожнага кірмашу ёсць свая назва і адметная гісторыя.

Пуансеція. Чаму расліну называюць каляднай зоркай?

І трэба ж такому адбыцца: акурат на сыходзе снежня, раніцою ласкава прыгравала сонейка і цешыла нас сваімі зіхоткімі промнямі, а па палудні наляцеў гуляка-вецер і сапсаваў людзям насторой.

Надвор’е рэзка змянілася. Сіноптыкі сказалі, што невядома ці будзе Новы год са снегам, бо па ўсіх прагнозах пачынаюцца прыродныя «арэлі». Гэта, калі ад плюсавой тэмпературы да невялікага мінуса гойдаецца. Сёння, напрыклад моцны вецер з дажджом, а заўтра – лёгкі марозік са снегам. Так што, мой сябра, загадвай, што табе па душы.

Добры Чараўнік выканае ўсе твае запаветныя жаданні. Вось я, напрыклад, загадаў зіму…

І сапраўды, пад раніцу малюнак прыроды рэзка змяніўся, як бы разаслаў хто вялізны бялюткі дыван: на зямельку выпаў снег. Шматлікія лужыны пакрыліся ільдом. І ладны марозік расфарбаваў хатнія шыбы. Зарадавалася дзятва.

Разгуляўся вятрыска, закланяліся нізка дрэвы, сцелючы да ног снежня пажоўклае лісце.

Ускочылі Уладзік з Кацькай з пасцелі і вачам сваім не паверыла: які цуд! Лётаюць, сыплюцца  белыя зоркі-пушынкі. Яны ціха кружацца і роўненька сцелюцца на дварах, палях, дрэвах...

— За акном — Казка! Зіма прыйшла! Якая прыгажосць наўкола! На каліне колькі птушак! А Сняжыначкі якія! Зірні, зірні! І птушкам і сняжынкам весела! Яны забаўляюцца! – амаль крычала усхваляваная дзяўчынка. – У іх радасць!

— Ура-а! І ў нас канікулы, значыць хутка Новы год! – падтрымаў яе  брат.

— Чаму радуецеся, дзеці? – спытала мама.

— Мамачка, зірні, снег на вуліцы!

— Бач ты, усё ж такі не стрымаўся, пайшоў! - І маці таксама засмяялася. – Вось ужо будзе вам забава!

Тым часам ў акно пастукакалася незнаёмая птушачка.

— Незнаёмка? – у адзін голас вымавілі дзеці.

— Чаму незнаёмка? – адказала маці. – Гэта наша госця, Амялушка! Вам у школе не расказвалі?

— Я чытаў у энцыклапедыі, што гэты від гняздуецца ў тайзе, - азваўся Уладзік, - але зімаваць выбірае месцы з больш мяккім кліматам і больш даступным кормам. Яны любяць амялу – расліну-паўпаразіт, якое расце да дрэвах у выглядзе вялікіх шароў.

— Здагадалася! І таму на Беларусі яе называюць Амялушкай! – не стрымалася Каця.

— Малайчына, малая! Менавіта так – Амялушка! Ты мяне прыемна здзіўляеш, - кінуў на сястру прыязны погляд хлопчык. – Толькі гэтыя птушачкі з задавальненнем смакуюць і іншыя ягады – каліны, рабіны… - Бачыш, вунь тая чародка пералятае на іншы кусцік! Ці чуеш як яны размаўляюць!

— Чую! Сапраўды размаўляюць! Так, толькі па-свойму: нібы музычныя гукі жалейкі.

— І праўда, дзеці, нібы гукі жалейкі! – дзівілася маці. -Зірніце на яшчэ адно адрозненне іх ад нашых Крыжадзюбаў. На крыллях Амялушак – жоўтыя і чырвоныя плямы, нібы языкі полымя.

— У Крыжадзюбаў – чырвона-малінавае з шэравата-белым, - дадала Каця. – А можа Амялушка хоча сказаць пра Чараўніка, што і нам з Уладзікам падарункі прынясе?

— Напэўна, і пра Чараўніка, - заўсміхаліся бацькі. – І пра тое, як ён выканае ўсе вашыя запаветныя жаданні!

— Цудоўна! – адказвалі ўзрадаваныя дзеці.

Раптам прыляцела нахабная Сойка і разагнала ўсіх птушак.

 Таямніца Амялушкі

— Цікава, а чаго Амялушка стукала ў акно? Што хацела спытаць? – спакойна, амаль пра сябе, спытаў Уладзік.

— Чаму спытаць, а можа штосьці расказаць? – па-даросламу адказала трэцякласніца Каця.

Што яна хацела ніхто не ведае. Можа, хацела паклікаць дзяцей, каб разам парадавацца першаму снегу? А можа паскардзіцца на нечаканы снег, што закрыў мільёны срэбных зорак для навагодняй красуні-ёлкі? Ці страту ежы? Хутчэй за ўсё яна хацела павіншаваць з надыходзячым Новым годам.

Толькі гэта не стрымлівала мільярды лёгкіх сняжынак, якія мякка апускаліся на зямлю і ўсё наваколле станавілася казачна чыстым і белым.

Каця заўважыла, як адна забаўная Амялушка разам са сваімі сяброўкамі Сняжынкамі кружылася ля яе акенца. Ды так заўзята белыя Сняжынкі кружыліся, быццам у якім вясёлым танцы, пазбавіўшыся апякунства той самай шэрай Хмары, што нарадзіла яе і прынесла з першым снегам. А Хмарка сыпала снегам і плыла далей. Рабіла сваю звычайную работу і ніякай бяды не ведала. Як не ведала, што птушкі ды звяры без ежы засталіся.

Калі стамлялася Амялушка, самая актыўная Сняжынка працягвала кружыцца. На ёй была карункавая сукеначка, ды з такім адметным малюнкам, якога не было ні ў адной з яе сябровак. Яна была шчаслівай, адчуваючы сваю непаўторную прыгажосць.

Неспадзявана рэзкі парыў гарэзлівага ветру падхапіў маленькую прыгажуню і што сілы шпурнуў яе на падваконне. Сняжынка ачомалася, агледзелася навокал. У акне яна ўбачыла дзяўчынку, якая ўважліва і з захапленнем сачыла за ўсім, што творыцца на вуліцы.

І, хаця, Каця глядзела як лётаюць-забаўляюцца Снегіры, нібы навагоднія чырвоныя шары, што ўпрыгожылі і без таго забаўна святочны куст каліны, думала пра намеры Амялушкі.Тым часам чырвонагрудыя абсыпалі куст, але не асабліва віталі сваіх суседак, хаця ягад для ўсіх дастаткова.

Дзяўчынка здагадалася пра намер Амялушкі, але працягвала радавалася Сняжынкам:

— Год за годам – карагодам,

Я сардэчна, ад душы ўсіх віншую, Малышы!

І ўсе зарадаваліся, закружыліся. А Сняжынкі без упынку танчылі, сыпалі і падалі на зямлю, выконваючы свой непаўторны танец. Штосьці чароўнае і казачнае было ў тым карагодзе. Каці здавалася, што Сняжынкі ў танцы бяруцца за свае далікатныя ручкі  і, кружляючыся аб чымсьці шэпчуцца.  І ўсё імгненна прыгажэла, быццам у жывой казцы.

Мы жадаем ў Новы год

Многа радасных прыгод…

З Новым годам, карагодам!

Каця чула гэтыя віншаванні. Яна ўсміхалася. Але ёй вельмі хацелася выбегчы на двор і таксама павіншаваць сваіх сяброў-птушак.

Хто пакрыўдзіў Амялушку?

А яшчэ больш дзяўчынка жадала сарваць колькі ягад і паднесці пакрыўджаным Амялушкам. І абавязкова  спаймаць хаця б адну Сняжынку, каб бліжэй разгледзець іх ўбранства.

І яшчэ Каці хацелася даведацца, пра што яны шэпчуцца. Можа пра краіну Лапландыю, пра Снягурку ці пра Снежную Каралеву, а можа пра пра чырвоныя каліны ці аранжавыя рабіны на ўскрайку лесу, ці пра неўтаймоўную крынічку, што ўсіх частуе гаючай вадою…

Стаміўшыся ад непаразумення дзяцей, Амялушка засумавала, як сумуе зусім  малое дзіця. І сум яе быў бачны кожнаму, хаця яна і скрывалася на прыпарушаным падаконніку.

Побач праляцеў Верабейка і сваім вясёлым “З Новым годам! -ціў-ціў!.. Жыў-  жыў!.. узняў настрой і ў Амялушкі. Яна ўсміхнулася і знікла ў садзе.

Каця ўздыхнула, гледзячы на чарговыя бялюткія парашуцікі Сняжынак, у голас разважала: “Усё гэта добра: і снег, і марозік! Але ж галоўнае, што сябрам нашым лясным спажыва пад снегам засталася”. - Яна хацела выбегчы і дапамагчы ім, але ведала, што бацькі адной не дазволяць. І ўсё ж рашылася спытаць:

— Тата, мама! Несправядліва гэта, калі ў нас да Новага года ўсяго ўдосталь, а птаства вымушана сумаваць? Яны столькі карыснага для чалавека робяць! Патрэбна штосьці і нам зрабіць!

І раптам пачула тое, чаго даўно чакала.

— А ты збегай да Бога Зімы. Ён сёння ўжо павінен выйсці з лесу. Звычайна ён гэтак робіць, каб папярэдзіць пра надыходзячы Новы год і лютыя маразы.

— Няхай і так, але адна я не спраўлюся.

— Не хвалюйся, Каценька! Справішся! Калі што якое, Уладзік дапаможа.

Аказаўшыся на дварэ, Каця і кажа браціку:

— Ты высвятляеш у Амялушкі, што хацела паведаміць. А я – да Бога Зімы.

Кацька ў Чараўніка Зюзі

І сапраўды, насустрач Каці выйшаў сівы старац з доўгай барадою: невысокага расточку, цёпла ўкутаны, але, ці паверыце? – басанож і з жалезнай булавой у руках. Кацька ўжо ведала, што булава на той выпадак, калі хтосьці будзе замінаць марознаму ўладыку выконваць яго абавязкі. Тады ён з ўсяе сілы ўдарыць ёй аб сухадрэвіну ці пень, і па ўсім лесе раздасца страшэнны трэск, а па зямлі нават могуць пайсці разломы. Вось як! Але сёння Зюзя быў зусім дружалюбны.

— Чаго так зажурылася, дзяўчынка? – спытаў Зюзя.

— Ды вось птаства непакоіцца пра спажыву да навагодніх святаў, ды ўвогуле на халады: зіму нечакана ты паклікаў?

— Так, я, канешне! Пара, маё ты дзіцятка! Пара! А спажыва - справа нажыўная! Аднаго жадання недастаткова. Але, калі ўжо так хочаце - здолееце?

— Ёсць жаданне – з’явіцца клопат, - рашуча адказала Кацька.

— А ты адважная! Тады слухай: вяртайся дадому. Там сябры з пачастункамі для птаства даўно чакаюць.

— Як? Вы жартуеце! – радасна ўсклікнула дзяўчынка.

— Зірні! І кашлатая прыгажуня- ёлка пасярод двара! Вось упрыгожыце яе садавіной ды гароднінай, і птаства парадуеце, - казаў усміхаючыся сівабароды старац.

— Дзякуй, Зюзя!

— Гайда на вуліцу! – кажа старац. – І вось вам, дзеці, - румянец на шчокі і моцнае здароўе!

Дзіцячая радасць

Кацька пабегла на падворак, а там – поўна  дзяцей з карзінамі ды з пакетамі, кашамі ды з вёдрамі. Адзін - яблыкі, другі – капусту, трэці - зерне, чацьвёрты –  галоўкі сланечнікаў, пяты – арэхі прынёс… Столькі ўсяго – вочы разбягаюцца.

Вялікая і разлапістая ёлка стаяла пасярод двара і чакала, калі ўжо пачнуць яе ўпрыгожваць.

І работа закіпела. “Бярыся дружна – не будзе грузна” – казала Кацька, развешваючы невялікія жоўта-чырвоныя шары гарбузоў з прарэзанымі адтулінкамі-вочкамі, каб спраўна было птушкам выбіраць і смачную мякаць, і семкі.  Хто ладзіў кармушкі і насыпаў зерне, іншы развешваў сонечныя галоўкі сланечнікаў ды гронкі  рабіны.

Іншыя дзяўчынкі спрытна чаплялі на нітачкі яблыкі, грушы ды шышкі. Кацька ўспомніла пра клапатлівую Амялушку і прынесла колькі скрылькоў сала. “Няхай і яна паласуецца!” – казала дзяўчынка і чапляла на ніжнія галінкі яліны.

— А гэта што за дзіва-дзівоснае тут? – пыталіся іншыя.

— Гэта наш Ясік шарыкі дзядоўніку паразвешваў!

— Але, няхай і някідкія для вока, і калючыя, але вельмі карысныя яго семкі. Іх любяць Шчыглы і Снегіры. Ды й госці нашыя Амялушкі таксама не мінаюць.

— Цікава, а для каго наш Пятрок поўную  торбу ледзянцоў прыцягнуў?

— Ён і сам добры ласун, але хацеў каб і птушкі з ахвотай ледзянцы смакталі.

— Эх, люблю зіму! Вось ужо і сапраўды – згодай свет трымаецца, - прамовіла Кацька. – Зляпіла снежку і кінула ў Цімошку. Толькі сама ўсё думала пра Уладзіка і Амялушку. Што тая яму паведаміла?

Цімошка не спыняўся:

— А я люблю Новы год, калі ён вокны прыбірае ў чарадзейныя мастацкія ўзоры, за белы снег, што ірдзіцца бляскам ясных зор ды згуртоўвае людзей.

— Дзякуй за снежку! Каб бадзёрымі былі вы,

Каб вам Новы год здароўя ўсім прынёс,

Каб былі здаровы самі,

Каб былі здаровы таты, мамы,

І бабулі і дзядулі, каб не ведалі напасці,

І жылі заўжды ў шчасці.

Цімошка выказаў пажаданне, а снежку ад Кацькі кінуў у неба, у самую гушчу снежных аблокаў , а сам  засмяяўся. І ўсе засмяяліся. І тут жа зрабіўся сур’ёзным і працягваў развешваць цукеркі. Толькі Кацька пазірала ўдалеч і ціхая насцярожанасць была на яе тварыку.

Нечаканая госця на навагоднім свяце

— Ідуць! Ідуць! – паведаміла сваёй жалейкай Амялушка.

На знаёмыя гукі ўсе азірнуліся. Пяцікласнік Улад вёў невялічкую рыжую козачку. Яна баязліва ступала, ні на крок не адыходзілася ад свайго выратавальніка.

— Знаёмцеся, гэта Казуля ЭМЭ! Яна ўчора страціла сваю маму, а сама, хаваючыся ад паляўнічых, патрапіла ў сіло. Дзякуй Амялушцы за пільнасць і сардэчнасць. Гэта яна заўважыла  паланянку і паведаміла нам. І прабач, калі ласка, гэта мы не адразу зразумелі твой выклік.

— Дык вось чаго яна білася ў акно! – усклікнула ўзрадаваная Кацька. – Якая ты разумнічка, Амялушачка! Прабач яшчэ раз, прашу! Ляці да мяне! Я цябе асабліва пачастую.

— Прабачце і вы мяне! Я гэта за таямніцу трымала, меркавала, што сама з тым сіло спраўлюся і выслабаню Козачку. Аж не! Без Уладзіка не саўладала б, - адказала Амялушка.

Воблакі, нібы чарада на сінім небе, пачалі ў кучу збівацца. Яны плывуць і растуць у сіняве.

— Якая ты смелая, ЭМЭ! – казалі дзеці. Цяпер усе засталося ззаду. Весяліся!

А тут, на зямлі, сярод белых снягоў, кожную хвіліну прыгажэе , пераўтвараецца ў казачнае відовішча звычайная лясная яліна. А зараз стала чароўнай навагодняй Ёлкай з тысячамі агеньчыкаў-гірляндаў.  Радасцю  для ўсяго жывога.

Унутры Ёлкі ззяе прамяністы тунэль, быццам у сэрца дрэва схаваўся чароўны партал для сэлфі. Дзед Мароз у сінім кажуху ходзіць вакол ёлкі і фотаграфуецца  з кожным ахвотным. За гэта просіць выканаць навагоднюю або калядную песеньку ці расказаць верш. Побач з ім прыгажуня Снягурка.

А вунь побач – беспройгрышная зона з прызамі.  Можна таксама за некалькі хвілін перакінуцца ў любімых герояў, як гэта зрабіла Кацька з Цімошкам і іх сябры. І зараз у дзіцячым карагодзе ходзяць лялечныя Феі і Прынц, Карабас, Бураціна і Жабка-Вандроўніца. І жывая Казуля ЭМЭ!

Дзеці радаваліся новай госці. Яны яе гладзілі, неслі лісты капусты, яблыкі. Фатаграфаваліся з ёю.

— О-о! А ў цябе і завушнічка бурштынавая! – казала Каця, згледзішы ў левым вуху Козачкі.

— Эмэ-э-э! – адказвала тая. Гэта азначала: так, завушнічка. – Гэта падарунак ад мамы. Як абярэг ад драпежніка. І завушнічка гэта мяне выратавала.

— Як цікава! – здзіўляліся дзеці. -Цяпер ты можаш забаўляцца разам з намі! Смялей, ЭМЭ!

Кацька клікнула: “Ляціце, птушачкі! Ідзіце ўсе да святочнага стала! Ласуйцеся! З Новым годам, даражэнькія!”

Птушкі сядзелі непадалёку і назіралі і за Козачкай, і за дзіцячай мітуснёй ля ёлкі. Бачылі, але не адважваліся падляцець і зблізку разгледзець. А калі адначасова з запрашэннем данесліся нейкія незнаёмыя гукі, усё звяр’ё і птаства пачалі прыслухоўвацца адкуль яны сыходзяць, хто ці што іх стварае. Гукі былі лёгкія, нібыта празрыстыя, як вецер. А то раптам рабіліся цвёрдымі і рашучымі, быццам хтосьці злаваўся. І зноў гучалі зусім мякка, як воблака.

— Што гэта? – першай запытала Амялушка.

— Гэта навагодняя скрыпка, - усміхнуўся Снягір. – Можна здорава павесяліцца! А ты што, прагаладалася?

— Ды не! Я сытая зробленым. А маю мелодыю не чулі? – пыталася Амялушка.

Прыўстала на галінцы, набрала паветра…  І панесліся па наваколлі незвычайныя гукі жалейкі.

— З Новым годам!

— З новым шчасцем!

Усё наваколле напаўнялася радаснай мелодыяй. І ўся лугавая марозная прастора запаўнялася пяшчотнымі, а потым яркімі і светлымі, крышачку напружанымі гукамі. Шчымліва мелодыя кранала сэрцы кожнай жывой істоты.

— А вунь і музыка! Бачыце, бачыце! – крычаў Крыжадзюб.

Нарэшце перад вачамі ўдзельнікаў святочнай урачыстасці з’явіўся спрытны франт у чорным смокінгу і чырвоным капялюшыку. Ён трымаў на левым плячы незвычайную скарбоначку з чатырма струнамі. А  ў правай руцэ яго была доўгая палачка з белымі нацягнутымі як цеціва нітачкамі. Гэта быў смычок.

— Што Амялушка грае, пазнаёміліся з яе мелодыямі. Але ж, глядзіце, глядзіце! Гэта ж Дзяцел!

— Няўжо санітар лесу ды так грае! Во гэта дык дзіва!

— Якое дзіва? – азвалася  крыклівая Сойка. – Ён жа цудоўны слых мае, як-ніяк, лясны тэлеграфіст.

Добры Чараўнік выканае запаветнае жаданне кожнага

Птушкам не цярпелася хутчэй да святочнай ёлкі падляцець. А як падляцелі і пачалі ласавацца ўжо не звярталі ўвагі ні на гукі мелодыі, што лілася, ні на сваіх выратавальнікаў.

Пррр… Пасмялеў адзін. Пррр-пррр-пррр… І вось усё птаства - на цудоўнай Ёлцы. І пачалося смачнае застолле. І пачалося зімовае свята. Трэба паспрабаваць гэта, і вось гэта, і гэта… Падсілкоўвацца пачалі навыперадкі. Узняўся крык, піск і гвалт. Толькі галінкі трашчэлі ды луска ад пачастункаў сыпалася долу. Маленькія сэрцайкі моцна, моцна тахкалі у грудзях кожнага птаха… Нават Варона з Сарокаю моўчкі пераляталі з галінкі на галінку, смакуючы кожнае “блюда”. І праворная  Сойка была ў іх кампаніі. Толькі дарма хваляваліся: ніхто зараз не зачэпіць, не пакрыўдзіць, бо гэта іх свята.

Усе радаваліся і чароўным гукам, і багатым пачастункам. Толькі Кацька ўсё не магла супакоіцца. Ёй хацелася ўзняцца ў тую бязмежную глыбіню і паляцець разам з Аблокамі, каб адтуль дарыць усім цудоўны настрой і светлую радасць. А цяпер - плысці і любавацца воблакамі, якія растуць, і тут жа знікаюць, як дым. А могуць разрастацца ўшыркі, клубіцца на адным месцы, а потым зрабіцца велічэзнай цяжкай Хмарай і сыпануць Сняжынкамі на зямлю. “Можа б хаця у адной распытала пра іх патаемныя сакрэты?” – думала Кацька.

Але, чакайце, што гэта? Кацька падставіла далоньку і на яе села яе знаёмая Сняжынка. Вочкі ў дзяўчынкі загарэліся ад радасці: - Вось ты якая! Дык ты сапраўдная Каралеўна! Які ў цябе наўздзіў казачны строй! Мы з сяброўкамі выражам з каляровай паперы такія дзіўныя ўзоры-карункі і расклеім на ўсіх аканіцах, развесім на святочную Ёлку. Няхай усе пацешацца тваёй прыгажосцю! -Вось у каго воля! – усклікнула Кацька. – Дзяўчынка  пазірала то на навагоднюю Ёлку, то на Аблокі і ўяўляла розныя карцінкі, якіх ніхто ніколі не бачыў, а ў вачах яе блішчала шчырая дзіцячая радасць.

— З новым годам! – чулася з неба.

Заіскрыўся-засвяціўся на небе  Зорак карагод, быццам заміргаў Зорны Карабель. Заміргаў яркімі агеньчыкамі-гірляндамі, каб наноў іх убачылі госці: і маленькая Козачка ЭМЭ і чарадзейная Амялушка.

Цацкі адразу зарадаваліся-зазіхацелі, што іх радасць перадалася ўсяму рознакаляроваму царству карагода. І дзятва, і звяры, і птушкі нібыта пачулі новы музычны твор. Бо ў гэтыя хвіліны кожны знаходзіў пад Ёлкаю навагодні падарунак і верыў , што Добры Чараўнік выканае запаветныя жаданні кожнага.

— З Новым годам! – даносілася з усіх бакоў.

— З новым шчасцем! – адзывалася ў адказ.

Як беларусы святкавалі Новы год у старажытнасці?

Святы Мікалай, Дзед Мароз, Санта Клаус, Зюзя — колькі спрэчак адбываецца вакол гэтых постацяў апошнія гады! Хто з іх мае права адорваць людзей на зімовыя святы? Хто — сапраўдны, а хто – фальшывы?

Зюзя Паазерскі, які актывізаваўся і валадарыць на Віцебшчыне, прэтэндуе на тое, што самы старажытны, а значыць і сапраўдны — менавіта ён…

Санта Клаус адстойвае свае правы ў Еўропе і Амерыцы, Дзед Мароз не здае пазіцыі на постсавецкай прасторы…

Святы Мікола спакойна, інтэлегента, з разуменнем таго, што праўда заўжды бярэ верх — таму не варта пераймацца, а належыць дабрасумленна рабіць сваю справу — адорвае людзей на Раство…

Каго ж, у рэшце рэшт, пускаць у хату? Да каго ехаць на госці? У каго замаўляць падарункі? Неўзабаве святы, і пытанні гэтыя дзень пры дні робяцца ўсё больш актуальнымі.

Дабрадзей, які таемна прыносіць падарункі на зімовыя святы, ёсць у розных краінах. Санта Клаус — у Амерыцы і амаль па ўсёй Еўропе. У фінаў гэта Ёлу Пукі. У італьянцаў адорвае людзей жанчына – Бефана… У Чэхіі, напрыклад, лічаць, што падарункі пад ялінку кладзе Ежышак, або Езулатка (маленькі Езус). У нас на Новы год традыцыйна падарункі разносіць Дзед Мароз. У палякаў падарункі пад ялінку кладзе святы Мікалай…

Ахвотным разабрацца ў гэтым карагодзе раю адшукаць выданне Беларускай Энцыклапедыі імя Петруся Броўкі «Чароўны свет: з беларускіх міфаў, паданняў і казак». (Мінск. 2008), а таксама міфалагічныя замалёўкі Ірыны Клімковіч «Калі адчыняюцца нябёсы» (Мінск. 2012). У ёй — пятнаццаць нарысаў. Нізка замалёвак па абазначанай сёння тэме называецца «Прыгоды Святога Мікалая».

Менавіта названыя кнігі дапамаглі мне разблытваць чароўны клубочак, у якім перапляліся і паганскія ўяўленні нашых продкаў, і навейшыя хрысціянскія традыцыі.

Дык хто ж яны такія, зімовыя чараўнікі?

Беларускія этнографы лічаць, што Дзед Мароз, як і Санта-Клаус, маюць мала агульнага са святым Мікалаем. Хутчэй за ўсё, паводле іх меркавання, адбылося змяшанне старажытных легенд з хрысціянскімі.

«З паганскіх часоў у беларускай міфалогіі захаваўся архаічны персанаж Зюзя, —  разважае Ірына Клімковіч. —  Менавіта ён увасабляе суровыя калядныя маразы. Зюзю ўяўлялі лысым, тоўстым і нізенькім дзядком з доўгай сівой барадой. Хадзіў ён басанож без шапкі, з жалезнай булавой у руках. Ён грукаў ёй, калі сердзіўся – і зямля замярзала».

Паводле іншых апісанняў (іх сустрэнем у кнізе «Чароўны свет») – Зюзя гэта стары з доўгімі сівымі валасамі і барадой – такім яго і намаляваў Валеры Славук.

Але даследчыкі сходзяцца ў тым, як улагодзіць Зюзю і змягчыць яго лютаванне. Дзеля гэтага на Каляды даўней пакідалі яму куццю – абрадавую ежу. Гаспадар кідаў за вакно першую лыжку куцці і казаў: «Мароз, мароз, хадзі куццю есці!»

У беларусаў да гэтай пары існуе павер’е: каб спыніць моцныя маразы, трэба налічыць дзесяць знаёмых лысых дзядоў. Калі ж падражніш лысага – пачнецца завіруха.

«Яшчэ ж мы ведаем, што святога Міколу на нашых абразах звычайна малявалі лысым, — піша Ірына Клімковіч. — Такім чынам, мы набліжаемся да таямнічага вобраза святога Мікалая. Нашыя продкі вельмі шанавалі гэтага святога. Лічылі яго апекуном земляробаў і жывёлагадоўлі…»

Шырока вядомая легенда расказвае, як з’явілася еўрапейская традыцыя падкідваць калядныя падарункі ў панчохах.

У адной беднай сям’і бацька, каб ратаваць родных ад галоднай смерці, наважыўся аддаць дачок у блудніцы. Даведаўшыся пра гэта, св. Мікола ўначы падкінуў мяшэчкі з грашыма ў вакно — і тым самым выратаваў сям’ю ад знявагі. Адзін з мяшэчкаў трапіў у дзявочую панчоху, якая ляжала на падлозе…

У Беларусі адзначаюць двух Міколаў – у маі і ў снежні. Навукоўцы лічаць, што зімовы Мікалай стаўся хрысціянскім пераемнікам старажытнага паганскага боства зімы. Магчыма, Зюзі – пра якога ўжо вялася гаворка. А, магчыма, і магутнага Вялеса – боства, якое ўвасабляла мароз, холад, вільгаць, зіму. Зюзя быў толькі адным з праяўленнем гэтага боства.

У беларускай міфалогіі ёсць яшчэ адно старажытнае боства – адно з праяваў магутнага Вялеса. Мароз, альбо Ледзяны Дзед! Стары сівы дзед з чырвоным або сінім носам, апрануты ў снегавую сярмягу або кажух, валёнкі і рукавіцы, ці проста пакрыты снегам ды шэранем.

Паводле народных уяўленняў, Мароз – адзін з волатаў братоў-багатыроў, якія могуць уздзейнічаць на стан прыроды.

У абрадах беларусаў Мароз – адна са стыхій, якой людзі прыносяць абавязковую рытуальную ахвяру. Як і Зюзю, на Каляды ў час застолля гаспадар корміць Мароза куццёй: «Мароз, Мароз, хадзі куццю есці! Каб ты не марозіў ячменю, пшаніцы, гароху, чачавіцы, проса, грэчкі і ўсяго, што мне Бог судзіць пасеяць».

У казках Мароз нярэдка — чараўнік, які чыніць справядлівы суд і дапамагае чалавеку ў цяжкіх абставінах. Згадайма казку пра бабіну і дзедаву дачку: працавітую дзяўчыну ён адарыў, а гультайку, самаўпэўненую і сварлівую, замарозіў…

Менавіта Дзед Мароз — самы папулярны зімовы чараўнік на постсавецкай прасторы. Чаму?

У савецкія часы Раство не святкавалі адкрыта і вольна. Наогул, пасля рэвалюцыі Савет народных камісараў прапаноўваў адмяніць свята сустрэчы Новага года «…как контрреволюционный, проникнутый идеей буржуазного упадничества и поповского мракобесия». Замест яго меркавалася ўвесці свята  «…"Красной вьюги", символизирующий начало мировой революции».

Толькі ў снежні 1935 года партыйны дзяяч Павел Постышаў «рэабілітаваў» Новы год і вярнуў традыцыю яго святкавання.

Вось у тую пару на пасадзе зімовага чараўніка трывала замацаваўся Дзед Мароз — міфалагічны вобраз адпавядаў запытам свецкага свята і ўспрымаўся як казачны вобраз.

Такім чынам, што мы маем?

Зюзя — боства, які карае і якога можна задобрыць. Ён прымае паднашэнні і ў выніку можа не чапаць тых, хто да яго падлесціцца — але і не адорвае ён нікога.

Дзед Мароз (ён жа Ледзяны Дзед) — суворы і справядлівы. Ён патрабуе пашаны — як і Зюзю, яму аддаюць рытуальную ежу. Аднак толькі лыжкай кашы ад Мароза не адчэпішся. Ён можа пакараць —  але можа і адарыць —чалавека па заслугах.

А вось Святы Мікола дзеліцца, адорвае чалавека як бы ў крэдыт. Мо і за нейкія заслугі — але ў любым выпадку таму, што свята, што ты — чалавек і толькі праз гэта варты падарунка. Як бы ў чалавеку ўважаецца чалавечае, праяўляецца вера ў найлепшае ў ім.

Атрымаўшы падарункі на Раство, Каляды, Новы год, мы і самі пачынаем верыць у сябе, лепшых — і з натхненнем крочым наперад.

Калаўрот зімовых святаў неўзабаве закруціць свет у карагодзе. Абірайце, якія зімовыя чараўнікі вам бліжэйшыя – і пішыце ім лісты, замаўляйце падарункі. Магчыма, вам пашчасціць – і пад ялінкай вы адшукаеце згаданыя сёння кнігі. Хаця я б раіла пытаць іх у бібліятэках. Перавыданне «Чароўнага света» мо Дзед Мароз па крамах і адшукае, а вось кніга Ірыны Клімковіч не перавыдавалася. Дужа шкада, бо ў ёй сабрана шмат цікавостак, пра калядную пару — у тым ліку.

Міфалагічныя ўяўленні нашых продкаў, якія нітуюцца з уяўленнямі сучасных людзей і снуюць сённяшнюю рэальнасць, стануць вам бліжэйшымі і больш зразумелымі.

https://bel.24health.by/navagodnyaya-radasc-kazka/