Ёсць у беларускім календары падзей свята, якое ўшаноўваецца жыхарамі краіны нароўні з Калядамі. Вось толькі яно, хутчэй, паганскае, чым хрысціянскае, і святкуецца ўлетку. Гаворка, безумоўна, пра Купалле, эпіцэнтр летніх святаў ва ўсходніх славян.
Купалле святкуецца па праваслаўным календары — у ноч з 6 на 7 ліпеня, па каталіцкім — 24 чэрвеня.
У розных рэгіёнах Беларусі можна пачуць больш за 15 назваў гэтага свята. Найбольш распаўсюджаныя з іх: Купалле, Купалінка, Іван Купала, Іванаў дзень, Крэс, Іван Траўнік, Каласок, Ярылін дзень, Ярыліна гулянне, Свята Сонца і Кахання, Іван Вядзьмацкі, Іван Калдунскі і іншыя.
Гісторыя Купалля
Купалле лічыцца адным з найстаражытных свят. Першапачаткова паганскае свята было прысвечана сонцу і росквіту зямлі. Яго адзначалі ў перыяд летняга сонцастаяння, калі росквіт прыроды дасягае найвышэйшай кропкі. І каб падзякаваць за падарункі жыцця людзі здзяйснялі ахвярапрынашэнні і іншыя абрадныя мерапрыемствы, якія дэманструюць яднанне з прыродай.
Свята ў першую чаргу было звязана з культам сонца. Слова «купала» азначала гарачую, заўзятую, сярдзітую істоту, паколькі менавіта так успрымалі яе старажытныя людзі. Але таксама абавязкова дзякавалі і такім прыродным стыхіям, як агонь, вада і зямля.
З распаўсюджваннем хрысціянства да святкавання Купалля быў прымеркаваны дзень нараджэння Іаана Хрысціцеля. Так, свята стала азначаць ачышчэнне — вадой і агнём, што сумясціла паганскае пакланенне сонцу і працэс хрысціянскага хрышчэння, які абавязкова мае на ўвазе паглыбленне ў ваду.
Калісьці свята, прысвечанае дню летняга сонцастаяння адзначалі па ўсёй Еўропе. У сярэднявечнай Францыі масавыя гулянні з вогнішчамі адкрываў сам кароль. Беларуская ж асаблівасць у тым, што ў нас гэтае свята захоўвалася даўжэй, чым у іншых народаў. І гэта дазволіла зафіксаваць вялікую колькасць купальскіх песень.
Купальскія абрады
На свята Івана Купала славяне праводзілі (і праводзяць да гэтага часу) мноства абрадаў. Самы вядомы і адначасова таямнічы — пошук папараць-кветкі, які адкрывае ў чалавеку звышздольнасці: разумець размову звяроў і птушак, бачыць русалак і назіраць, як у лесе гуляюць дрэвы. Але да ўсяго іншага, існуе павер'е, што ўладальнік кветкі здольны выявіць любы скарб.
Калі на спробы адшукаць папараць-кветку адважваліся толькі некаторыя, то ў астатніх абрадах на Купалле ўдзельнічалі ўсе жыхары паселішчаў – і дарослыя, і дзеці. Лічылася, што толькі ўсеагульнае здзяйсненне абрадавых мерапрыемстваў гарантавала дабрабыт.
З распаўсюджаных купальскіх абрадаў можна вылучыць наступныя:
- Жанчыны і дзяўчаты днём збіралі палявыя кветкі і травы, якія потым асвячаліся ў царкве. Пасля расліны засушваліся і прымяняліся ў народнай медыцыне ўвесь год.
- Напярэдадні ці ў купальскую ноч абавязкова купаліся ў вадаёме. Людзі верылі, што ў гэтае магічнае свята вада валодае асаблівай ачышчальнай сілай.
- Маладыя дзяўчыны збіраліся на беразе возера ці ракі і варажылі на будучыню. Для гэтага плялі вянкі і пускалі па вадзе. Калі вянок заплывае далёка, гэта абяцае шмат шчасця ў каханні. А калі вянок тануў, то блізкіх адносін з загаданым чалавек пабудаваць не атрымаецца. Плялі і па два вянкі — для жаніха і нявесты, — якія затым таксама пускалі на ваду. Калі плынь злучае два вянка, то неўзабаве адбудзецца шчаслівае вяселле.
- Да ночы на Купалле гатавалі багатую абрадавую вячэру. У кожнага свята была свая абрадавая ежа. На Купалле гэта яечня. У некаторых мясцовасцях яе нават пяклі ў патэльні прама на вогнішчы. Збіраліся госці за некалькі гадзін да паўночы.
- Галоўны атрыбут Купалля — вогнішча, падрыхтоўкай якога займаліся мужчыны. Пры гэтым з усяго пасёлка збіраліся непатрэбныя рэчы, у тым ліку адзенне нездаровых сялян, каб знішчыць хворасць. З абавязковых складнікаў — драўлянае кола, якое паднімалі ўгару і падпальвалі, што сімвалізавала сонца, якое асвятляе змрок. Палілі вогнішча на беразе вадаёма. Аддаючы агню рэчы, людзі прасілі аб багатым ураджаі, здароўі, дастатку і, вядома, шчасці ў каханні.
- Вакол запаленага вогнішча вадзілі карагоды, гулялі ў шумныя вясёлыя гульні, спявалі купальскія песні (мабыць, самая вядомая — «Купалінка — цёмная ночка»). А яшчэ праз вогнішча скакалі.
- На досвітку пасля Купалля ўсе качаліся па траве — ачышчаліся ранішняй расой. Людзі верылі, што такі абрад забяспечыць моцным здароўем на цэлы год.
Як святкуюць Купалле ў наш час?
Сёння Купалле святкуюць не ў такіх маштабах, але чакаюць яго з тым жа нецярпеннем. Гэта адно з самых вясёлых масавых гулянняў, якое працягваецца цэлыя суткі. Паколькі большасць жыхароў Беларусі — праваслаўныя хрысціяне, найбольшы размах Іван Купала набывае з 6 на 7 ліпеня.
Штогод у гэтыя даты ў кожным населеным пункце краіны праводзяцца святочныя мерапрыемствы, якія ўключаюць канцэрты, вясёлыя гульні, карагоды і, зразумела, вогнішча.
https://bel.24health.by/adroznivayucca-samabytnascyu-u-chym-unikalnasc-belaruskix-narodnyx-tancau/
