Сёлета невялічкі пасёлак Бешанковічы, што знаходзіцца на беразе ракі Заходняя Дзвіна, адзначыў 576-годдзе. Дата прыгожая і знакавая, таму свята было насычаным, са шматлікімі сюрпрызамі і актыўнасцямі.
Дзень горада — нагода ўзгадаць гісторыю мястэчка. А ў Бешанковіч яна вельмі цікавая.
У кантэксце гісторыі
Упершыню Бешанковічы згадваюцца ў дастаткова легендарнай гісторыі, якая адбылася ў 1447 годзе. Тым часам кароль польскі і вялікі князь літоўскі Казімір Ягелончык у памяць аб выратаванні сваёй жонкі Лізаветы ад утаплення 20 ліпеня (у дзень прарока Іллі) заснаваў на берагах Заходняй Дзвіны, Сожа і Дняпра шэсць праваслаўных Іллінскіх храмаў. Адзін з іх быў пабудаваны ў Бешанковічах.
Назва паселішча гучыць вельмі немілагучна, выклікаючы асацыяцыі аб месцы далёка не гасцінным. На справе ўсё аказваецца інакш. Верагодна, назва Бешанковічы паходзіць ад слова «шалёны», што літаральна перакладаецца як «хуткая плынь пасярэдзіне ракі». Сапраўды, Заходняя Дзвіна ў гэтым месцы ў звілістым рэчышчы цячэ даволі хутка. Такой версіі прытрымліваецца большасць даследчыкаў.
Ёсць і іншая версія, што ў аснове назвы ляжыць прозвішча «Бешанковіч». На карысць гэтай версіі існуе паданне, што ў старажытнасці два браты-яўрэі з Лепеля па прозвішчы Шэнкін пасяліліся на месцы будучага мястэчка ў лукавіне Дзвіны. У тыя гады ў модзе была латынь, а на латыні «два» — «бі» (бэ). Таму будучы гарадок назвалі «Бешанкі», а праз шмат гадоў гэтае слова трансфармавалася ў «Бешанковічы».
Бешанковічы размешчаны па абодва бакі Заходняй Дзвіны. Паміж берагамі раней дзейнічалі паромныя зносіны, зараз з адной часткі мястэчка ў іншую ў залежнасці ад сезону можна перайсці па пантонным мосце або здзейсніць лодкавую пераправу.
Пасёлак стаіць на скрыжаванні дарог у напрамках Віцебска, Шуміліна, Улы, Лепеля, Чашнікаў і Сянно. Праз Бешанковічы праходзяць аўтамагістралі М3 Віцебск-Мінск, Р113 Сянно-Ушачы.
Першыя паселішчы з'явіліся ў тутэйшых мясцінах шмат тысяч гадоў таму. Рака забяспечвала ежай, вадой і працай. А пазней — магчымасцю гандлю і падарожжаў. Верагодна, праз Бешанковічы праходзіў знакаміты гандлёвы шлях «з варагаў у грэкі».
У 1504 годзе Бешанковічы ўвайшлі ў склад Полацкага ваяводства Вялікага княства Літоўскага, у 1569-м — Рэчы Паспалітай. Гэта было даволі вялікае паселішча, якое налічвала 34 двары.
Музей пад адкрытым небам. Якія месцы ў Полацку вы дакладна не забудзеце?
У пачатку XVII стагоддзя маёнткам валодалі Язерскія, Пасля Бешканковічы набыў ваявода віленскі і канцлер ВКЛ Леў Сапега. Праз два гады паселішча пераходзіць да яго сына — Казіміра.
Новы ўладальнік змяніў Бешанковічы, якія атрымалі пры ім статус мястэчка і Магдэбургскае права. У горадзе актыўна развіваўся гандаль. Бешанковіцкі рачны порт з прыстанню лічыўся адным з самых буйных на Дзвіне. Водны гандлёвы шлях звязваў Бешанковічы і Рыгу. Аблічча месца змянілася — у Бешанковічах з'явіліся каменныя дамы і брукаваныя вуліцы. Два разы на год па некалькі тыдняў тут праходзілі буйныя кірмашы, на якія імкнуліся патрапіць купцы з наваколля, далёкіх гарадоў і мястэчкаў Рэчы Паспалітай і Заходняй Еўропы. У кірмашовыя дні ў Бешанковічы з'язджалася некалькі тысяч чалавек.
У гэты час у мястэчку актыўна павялічвалася яўрэйскае насельніцтва — да канца XVIII стагоддзя яўрэям у Бешанковічах належала каля 150 дамоў. У канцы XVII стагоддзя гаспадарамі Бешанковічаў сталі Агінскія. Пасля першага падзелу Рэчы Паспалітай у 1772 годзе задзвінская частка мястэчка з 500 дварамі апынулася ў Расійскай імперы ХХ стагоддзя.
У 1812 годзе ў Бешанковічах размяшчаўся французскі гарнізон і штаб Напалеона. Гэты час на сваіх палотнах захаваў германскі мастак Альбрэхт Адам. Яго карціна «Напалеон і яго войскі пад Бешанковічамі» зараз знаходзіцца ў прыватнай калекцыі. 20 кастрычніка 1812 года Бешанковічы былі вызвалены.
У другой палове XIX стагоддзя ў Бешанковічах налічвалася некалькі сотняў будынкаў, школа, 3 народныя вучылішчы, больш за сотню крам, 2 гарбарні, працавалі тэлеграф, пошта, бальніца, 5 сінагог.
26 лістапада 1917 года ў Бешанковічах была ўстаноўлена савецкая ўлада, а ў барацьбу з контррэвалюцыянерамі ўступіла Надзвычайная камісія. Падчас Другой сусветнай вайны Бешанковічы тры гады знаходзіліся пад акупацыяй. Вайна разбурыла тое, што пашкадавалі пажары 1922 і 1931 гадоў. У Бешанковічах было створана гета. У памяць аб масавым растрэле яўрэйскага насельніцтва ў пасёлку ўстаноўлены памятны знак. Бешанковічы былі вызвалены 25 чэрвеня 1944 года войскамі 1-га Прыбалтыйскага фронту.
Цяпер Бешанковічы — адміністрацыйны цэнтр Бешанковіцкага раёна. У 2006 годзе былі зацверджаны афіцыйныя сімвалы паселішча — герб і сцяг з выявай гандлёвага судна, якое плыве па Заходняй Дзвіне.
Славутасці, якія варта ўбачыць
90% паселішча Бешанковічы згарэла падчас пажару 1922 года, праз дзевяць гадоў Бешанковічы зноў гарэлі. Практычна поўнасцю мястэчка было знішчана падчас апошняй вайны. Славутасцяў у пасёлку засталося зусім няшмат, але тыя, што ёсць, вартыя ўвагі.
Палац Храптовічаў. Быў збудаваны ў 70-е гады XVIII стагоддзі ў стылі гарадскога асабняка і складаўся з трох карпусоў. Цэнтральны быў двухпавярховым — з заламі і кабінетамі, у аднапавярховых бакавых флігелях змяшчаліся жылыя пакоі.
За асабняком размяшчаліся аранжарэя з кветкамі і раслінамі і гаспадарчыя пабудовы, якія часткова ацалелі. Як выглядаў палац у XIX стагоддзі, у 1876 годзе ў сваім альбоме захаваў Напалеон Орда. Цяпер будынак палаца займае музычная школа.
Дагэтуль існуе легенда, што ў сядзібе Храбтовічаў у 1812 годзе на тры дні спыняўся Напалеон Банапарт. Да 2012 года ў Бешанковічах існаваў вялізны 400-гадовы дуб яго імя (помнік прыроды), пад якім нават была напісана карціна з французскім госцем. Наведваў і палац Храптовічаў імператар Аляксандар I.
Сумныя часы для Храптовічаў наступілі ў пачатку 20 стагоддзя. У 1918 годзе сядзібу разграбілі, а ўнутры будынка размясціўся армейскі полк.
Іллінская царква. Магчыма, храм узвялі ў Бешанковічах у 1447 годзе. Ён быў адным з шасці храмаў, пабудаваных па загадзе вялікага князя літоўскага Казіміра IV Ягелончыка ў гонар прарока Іллі. Спачатку царква была драўляная, каменны храм быў пабудаваны ў 1870 годзе. Падчас вайны царква выкарыстоўвалася як склад, а на званіцы было ўладкавана кулямётнае гняздо. На ваенных фатаграфіях царква захавана з разбуранай званіцай. Цяпер храм адрэстаўраваны, дзейнічае і адкрыты для наведвання.
Габрэйскія могілкі ў Бешанковічах. У 15 хвілінах хадзьбы ад цэнтра гарадскога пасёлка сярод соснаў відаць бязладныя шэрагі надмагільных камянёў з надпісамі на іўрыце. Аднак у могілак няма агароджы, а іх сімвалічнымі варотамі з'яўляюцца інфармацыйныя шчыты, дзе на беларускай, рускай, англійскай мовах і ідышы коратка выкладзена гісторыя бешанковіцкай яўрэйскай абшчыны.
Самы стары надмагільны камень на могілках з надпісам на іўрыце XVIII стагоддзя. Летам 2015-га частка могілак была расчышчана валанцёрамі, узняты дзесяткі паваленых помнікаў. Работы па аднаўленні адных з самых старых яўрэйскіх могілак Беларусі працягваюцца.
Капліца і брама XIX стагоддзя. На старых хрысціянскіх могілках гэтыя аб’екты выкладзены з чырвонай цэглы ў стылі неаготыкі і заслугоўваюць увагі падарожнікаў.
Бешанковіцкі гісторыка-краязнаўчы музей. Заснаваны ў 1979 годзе як музей баявой славы. У 1981 пераўтвораны ў гісторыка-краязнаўчы, у 1987 адкрыты новыя экспазіцыі ў цяперашнім будынку.
Экспазіцыі 1 залы музея расказваюць пра падзеі ад першабытных часоў да падзей Кастрычніцкай рэвалюцыі. Тут прадстаўлены экспанаты з раскопак Крывінскага тарфяніка (прадметы з бурштыну, шыла, касцяныя і крэмневыя наканечнікі для стрэл, каменныя і рагавыя сякеры). Таксама экспазіцыя 1 залы расказвае пра асноўныя памятныя даты гісторыі раёна з часоў першай летапіснай згадкі пра Бешанковічы; аб падзеях Айчыннай вайны 1812 г.; аб наведваннях Бешанковічаў Пятром Першым, Напалеонам Банапартам і Аляксандрам Першым і іншых.
Экспазіцыі другой залы расказваюць аб рэвалюцыйных падзеях, якія адбываліся на тэрыторыі Бешанковіцкага раёна, аб становішчы жыхароў рэгіёну падчас Першай сусветнай вайны.
Экспазіцыі 3 і 4 залаў расказваюць пра абарончыя баі летам 1941 года на тэрыторыі раёна; аб перыядзе акупацыі і рэпрэсіўных мерах захопнікаў супраць мірнага насельніцтва; аб стварэнні падпольных партыйных і камсамольскіх арганізацый; аб зараджэнні партызанскага руху ў раёне і стварэнні партызанскай брыгады "За Савецкую Беларусь"; аб дзейнасці партызан на тэрыторыі раёна.
На другім паверсе музея размяшчаюцца часовыя выстаўкі і тры доўгатэрміновыя выставы ("Сялянская хата", "Рэтра-пакой", "Этнаграфія Бешанковіцкага краю").
https://bel.24health.by/u-gosci-da-cmoka-slavutasci-pryrodnae-bagacce-lepelshchyny/
