Навуку немагчыма развіваць, ігнаруючы яе гісторыю. Гісторыя навукі — гэта не толькі гісторыя навуковых ідэй, метадаў і адкрыццяў. Галоўныя ў ёй — людзі, іх дзейнасць. Беларусь па праве ганарыцца знакамітымі навукоўцамі, якія праславілі нашу краіну.
Сёння, у Дзень беларускай навукі, успомнім тых, хто праславіў нашу краіну далека за яе мажамі.
Ігнат Дамейка (1802 - 1889)
Месца нараджэння: горад Навагрудак Гродзенскай вобласці
Беларус па паходжанні, які стаў нацыянальным героем Чылі. Чалавек з актыўнай грамадзянскай пазіцыяй, вучоны. Адзін з лепшых выпускнікоў Віленскага ўніверсітэта. Сябра тайнага таварыства філаматаў. Пасля ўдзелу ў паўстанні 1830 - 1831-х гадоў быў вымушаны з’ехаць у Францыю. Там скончыў горную школу і атрымаў дыплом горнага інжынера, пасля чаго з'ехаў працаваць па запрашэнні ў Чылі, дзе і раскрыўся яго патэнцыял вучонага-даследчыка.
Геалогія, мінералогія, геаграфія, этналогія — па ўсіх гэтых напрамках засталіся каштоўныя работы нашага земляка. Пры жыцці ён набыў славу вучонага з сусветным імем, гэта пацверджана ўдзелам у многіх навуковых таварыствах Еўропы. Доўгія гады Ігнат Дамейка быў рэктарам Чылійскага ўніверсітэта. Арганізаваў метэаралагічную службу ў Чылі.
Іван Чэрскі (1845 - 1892)
Месца нараджэння: маёнтак Сволна на Віцебшчыне
Даследчык Сібіры родам з Беларусі. Імем вядомага вучонага названы шэраг геаграфічных аб'ектаў. Ён склаў карту возера Байкал, якая была прадстаўлена на Міжнародным геаграфічным кангрэсе ў Венецыі і ўдастоена малога залатога медаля. Атрымаў бліскучую надомную адукацыю, яго навучаннем займалася маці. На момант паступлення ў Віленскую гімназію ведаў французскую, нямецкую, англійскую мовы і латынь, граў на фартэпіяна, маляваў. Калі Чэрскаму споўнілася 15 гадоў, паступіў ва Урадавы інстытут Вільні.
Як ён аказаўся ў Сібіры? За ўдзел у паўстанні 1863 года пад кіраўніцтвам Каліноўскага быў пажыццёва сасланы ў Сібір, пазбаўлены дваранскага тытула, а яго радавы маёнтак канфіскавалі. Ужо ў спасылцы пазнаёміўся з географамі і геолагамі, якія прывілі цікавасць да прыроды і такім чынам дапамаглі маладому вучонаму раскрыць свой талент.
Мікалай Судзілоўскі (Мікола Русель) (1850 — 1930)
Месца нараджэння: горад Магілёў
Ураджэнец Магілёўшчыны, які стаў першым прэзідэнтам сената Гавайскіх астравоў, а яшчэ і знакаміты вучоны. Скончыў юрыдычны факультэт Пецярбургскага ўніверсітэта, але за ўдзел у студэнцкіх хваляваннях яго адлічылі. Затым паступіў на медыцынскі факультэт Кіеўскага ўніверсітэта. Так быў пакладзены пачатак медыцынскай будучыні, якая прынесла сусветную славу нашаму суайчынніку.
Пачуццё справядлівасці не дазваляла яму заставацца ў баку ад падзей, якія адбываюцца, дзе б ён ні быў. Пад псеўданімам Мікалай Русель удзельнічаў у паўстанні балгараў супраць туркаў. Прыехаўшы на Гаваі, падтрымліваў дэмакратычныя пераўтварэнні — на той момант гэтыя тэрыторыі былі каралеўствам. Паспяхова сумяшчаў грамадскую і навуковую дзейнасць. Пакінуў пасля сябе геаграфічныя апісанні Гаваяў і Філіпін. Вядомы вучоны Беларусі стаў сябрам Амерыканскага таварыства генетыкаў.
Соф'я Кавалеўская (1850 - 1891)
Месца нараджэння: маёнтак Палібіна Віцебскай губерні
Першая ў свеце жанчына-прафесар матэматыкі. Цікавасць да царыцы навук яшчэ з малых гадоў перарасла ў справу ўсяго жыцця. Юная Соф'я хацела вывучаць любімую навуку ва ўніверсітэце, але правілы таго часу не дазвалялі жанчыне атрымліваць вышэйшую адукацыю. А каб паехаць вучыцца ў замежную ВНУ, трэба было дазвол бацькі ці мужа.
Бацька Соф'і не даў сваёй згоды, тады дзяўчына ў 18 гадоў уступіла ў фіктыўны шлюб з маладым вучоным Кавалеўскім. Авантура скончылася шчасліва: з часам фіктыўны шлюб перарос у сапраўдную сям'ю, а спадарыня Кавалеўская стала сусветна вядомым матэматыкам. Яна прысвяціла шмат работ матэматычнаму аналізу, механіцы, астраноміі.
У 1888 годзе Парыжская акадэмія навук прысудзіла ёй прэмію за даследаванне вярчэння цвёрдага цела каля нерухомай кропкі. Соф'я даказала існаванне аналітычнага рашэння задачы Кашы для сістэм дыферэнцыяльных ураўненняў з прыватнымі вытворнымі, даследавала задачу Лапласа аб раўнавазе кальца Сатурна і многія іншыя матэматычныя задачы.
Павел Сухі (1895 - 1975)
Месца нараджэння: горад Глыбокае Віцебскай вобласці
Праславіліся віцябляне не толькі палётам мастацкага слова, але і канструктарскай думкай. Павел Сухі па праве лічыцца зоркай беларускай тэхнічнай навукі. Падчас вучобы ў Імператарскай вучэльні займаўся распрацоўкай самалёта, сустракаўся і меў зносіны з лётчыкамі, чые аповяды аб палёце бязмежна натхнялі маладога канструктара.
У гады Вялікай Айчыннай вайны пад яго кіраўніцтвам быў створаны браніраваны штурмавік Су-6. Пасля вядомы вучоны Беларусі заняўся распрацоўкамі ў галіне рэактыўнай авіяцыі.
Аляксандр Чыжэўскі (1897 - 1964)
Месца нараджэння: Гродзенская губерня
Знакаміты даследчык біялагічнага ўздзеяння Сонца і Сусвету на людзей. Вывучаў супадзенне перыядаў сонечнай актыўнасці з выбліскамі войн у гісторыі чалавецтва. Аляксандр Чыжэўскі быў рознабакова адораны: заснавальнік касмічнага прыродазнаўства і геліябіялогіі, філосаф, паэт, мастак, а таксама ганаровы прафесар універсітэтаў Еўропы, Азіі і Амерыкі.
Міхаіл Высоцкі (1928 - 2013)
Месца нараджэння: вёска Семежава Мінскай вобласці
Міншчына падарыла Беларусі таленавітага машынабудаўніка — Міхаіла Высоцкага. Шлях будучага вучонага і канструктара пачынаўся з працы слесара-зборшчыка на Мінскім аўтамабільным заводзе. Затым ён скончыў аўтамеханічны тэхнікум і ўжо завочна — машынабудаўнічы інстытут у Маскве. Кіраваў стварэннем найлепшых мадэляў аўтамабіля МАЗ, на працягу дзесяцігоддзяў з'яўляўся генеральным канструктарам па аўтамабільнай тэхніцы Беларусі. На яго рахунку 134 адкрыцці і 17 патэнтаў. У 2006 годзе ён быў ўдастоены звання Герой Беларусі.
Жарэс Алфёраў (1930-2019)
Месца нараджэння: горад Віцебск
Ёсць сярод вядомых вучоных Беларусі і Нобелеўскі лаўрэат (званне прысвоена ў 2000 годзе). Няхай імя здасца незнаёмым, але з яго вынаходствамі ўсе мы сутыкаемся штодня. Праца кампакт-дыскаў і дыскаводаў сучасных камп’ютараў была б немагчымая без «лазера Алфёрава».
Жарэс Алфёраў займаўся даследаваннямі і распрацоўкамі, узначальваў розныя навуковыя структуры і грамадства. У свой час быў галоўным рэдактарам часопіса «Фізіка і тэхніка паўправаднікоў» і ўдзельнічаў у выпуску іншай перыёдыкі. Напісаў больш за 500 навуковых прац, тры манаграфіі і стварыў 50 вынаходстваў.
