Віталь Кансанцінавіч Цвірка — для беларускага мастацтва і культуры гэта не проста чалавек з вялікай літары, гэта легенда. Практычна на любых вернісажах у Беларусі яго імя ўзгадваецца з павагай і ўдзячнасцю за творчую спадчыну, якую мастак пакінуў краіне.
Сёлета з дня нараджэння жывапісца споўнілася 110 год. З гэтай нагоды ў Нацыянальным мастацкім музеі Рэспублікі Беларусь пачала працу выстаўка «Віталь Канстанцінавіч Цвірка. Да 110-годдзя з дня нараджэння». У экспазіцыі прадстаўлены творы жывапісу і графікі са збору НММ, Беларускага саюза мастакоў, а таксама з прыватных калекцый.
Аўтара непаўторных, цудоўных работ, якія сталі класікай, называлі паэтам у жывапісе. Творы майстра з вялікім поспехам экспанаваліся па ўсім Савецкім Саюзе, а таксама далёка за яго межамі, ад Англіі да Японіі.
Будучы майстар пэндзля нарадзіўся 14 лютага 1913 года ў вёсцы Радзеева Рагачоўскага павета (цяпер Буда-Кашалёўскі раён) у сям'і сельскіх настаўнікаў. З ранняга дзяцінства захапіўся маляваннем. Любоў да мастацтва Віталь атрымаў у спадчыну ад бацькі, які большую частку вольнага ад працы часу аддаваў жывапісу. Сцены іх хаты былі абвешаны рэпрадукцыямі рускіх мастакоў: Пярова, Рэпіна і іншых.
Пасля пераезду сям'і ў Мінск Віталь вучыўся маляванню ў Міхаіла Станюты і Аляксандра Тычыны. Цікава, што адным са сваіх першых настаўнікаў у мастацтве ён лічыў маладога суседа «дзядзьку Кандрата» (К. Атраховіча), будучага вядомага паэта Кандрата Крапіву.
В. Цвірка ўспамінаў: «Кандрат Кандратавіч значна паглыбіў мае веды ў малюнку. Мала хто ведае, што ён валодаў талентам мастака».
Пасля заканчэння школы юнак працягнуў адукацыю на маляўнічым аддзяленні Віцебскага мастацкага тэхнікума (1929–1932), дзе дадзены прыродай мастацкі талент удасканальваўся пад кіраўніцтвам вядомых беларускіх мастакоў І. Ахрэмчыка, Л. Лейтмана, Ю. Хрусталёва, В. Руцая і інш. Вярнуўшыся пасля вучобы у Мінск, Віталь Цвірка выкладаў малюнак і жывапіс у педагагічным вучылішчы і 25-й агульнаадукацыйнай школе. У той жа час ён актыўна займаўся творчасцю, удзельнічаў у мастацкіх выстаўках, дзе звярнуў на сябе ўвагу інтэнсіўнасцю і свежасцю каляровай гамы сваіх карцін.
Жаданне паглыбіць мастацкую адукацыю прывяло творцу ў 1935 годзе ў Маскоўскі дзяржаўны акадэмічны мастацкі інстытут імя Сурыкава, дзе яму пашчасціла вучыцца ў вядомых рускіх пейзажыстаў С. Герасімава, Г. Ражскага, І. Грабара і інш. У гады Вялікай Айчыннай вайны інстытут быў эвакуіраваны ў Самарканд. Нягледзячы на цяжкасці ваеннага часу, студэнты працягвалі навучанне пад кіраўніцтвам сваіх выкладчыкаў. У Самаркандзе Віталь паспяхова абараніў сюжэтна-тэматычную дыпломную работу (1942), напісаў цыкл эцюдаў, якія перадаюць своеасаблівасць і непаўторнасць узбекскага пейзажа: «Самарканд», «На осліку», «Узбекскі матыў», «Раніца ў кішлаку», «Узбецкі дворык» інш.
У 1944 годзе маладога выпускніка мастацкага інстытута за выдатныя творчыя поспехі прынялі ў Саюза мастакоў СССР. У гэтым жа годзе В. Цвірка вярнуўся ў Мінск, дзе выканаў на замову Беларускага дзяржаўнага музея гісторыі Вялікай Айчыннай вайны серыю пейзажаў, звязаных з ваеннымі падзеямі, а таксама партрэты герояў партызанскага руху.
Мастаку аднолькава былі падуладныя самыя розныя жанры — пейзаж, нацюрморт, тэматычны жывапіс, партрэт, а таксама розныя тэхнікі — алейны жывапіс, тэмпера, акварэль. У першыя пасляваенныя дзесяцігоддзі В. Цвірко напісаў шэраг гістарычных і бытавых тэматычных карцін «Непераможны», «Паўстанне рыбакоў на возеры Нарач», «Сельскі настаўнік», «Жыццё адраджаецца»; пейзажы «Сакавік», «Сакавік. Халодны дзень», «Каля млына», «Патоп у Менску», «Захад», «Наваколы Мінска», «Вячэрні матыў».
Пейзаж заставаўся жанрам, у якім найбольш поўна раскрыліся лепшыя бакі таленту В. Цвіркі, і тэма беларускай прыроды паступова стала пераважаць у яго творчасці. Мастака прыцягвалі як чыстая, некранутая прырода, так і прыкметы сучаснасці, якія змяняюць звыклы першародны пейзаж. Мноства непаўторных і ў той жа час лёгка вядомых куткоў роднага краю захаваны »гарачае лета... Яго пейзажныя палотны склалі своеасаблівы маляўнічы эпас беларускай зямлі. «Лагойскае паданне», «Лепельская сюіта», «Родны край», «Мая зямля», «На возеры Свір», «Прыпяць», «Раніца на Дзвіне» — у гэтых творах мастак імкнуўся выявіць тыповыя прыкметы прыроды, у яркай маляўнічай форме ўвасобіць прыгажосць прастораў роднай зямлі, захаваць яе рамантычны вобраз.
Маляўнічы стыль Віталя Канстанцінавіча ўпэўнена фарміраваўся як стыль свабоднага, шырокага абагульнення, выяўлення галоўнага, жывапіснага, эмацыйна шматзначнага. Вяршыні гэтага ён дасягнуў у работах 1967–1970 гадоў, прысвечаных Прынёманню: «Каложа. Царква ХІІ стагоддзя ў Гродне», «На Нёмане», «Ганча – зямля партызанская», «На чырвонай гары», «Вясна. Гракі прыляцелі». У гэтым цыкле мастак стварыў асаблівы аўтарскі стыль, які лічыцца наватарскім падыходам да пейзажнага жывапісу апошняй чвэрці ХХ стагоддзя. Ён уключае выдатную фармальную кампазіцыю, пабудаваную на каляровых кантрастах, надзвычай шырокую манеру ліста, якая пазбягае ўсяго другараднага і нязначнага. Творы загучалі як сапраўдныя эпічныя паэмы, перакладзеныя на мову сучаснага беларускага жывапісу.
Віталь Канстанцінавіч быў настаўнікам будучых вядомых беларускіх жывапісцаў Леаніда Шчамялёва, Барыса Аракчэева, Віктара Грамыкі і іншых.
Сёння можна ўпэўнена сцвярджаць, што многія вядучыя майстры беларускага жывапісу абавязаны майстру сваім прафесійным і грамадзянскім станаўленнем.
Цвірка быў асобай унікальнай. Галоўным для яго было даць такую свабоду студэнту, пры якой той мог бы знайсці свой, толькі яму характэрны творчы твар, свой пластычны почырк. Той, каму пашчасціла вучыцца ў яго і працаваць з ім, гавораць аб фантастычнай працаздольнасці мастака.
Тое, што ў прыродзе мяняецца імгненна, Віталь Канстанцінавіч умеў і запомніць, і перажыць, і бліскуча ўвасобіць на палатне ці кардоне. Яго жывапіс – гэта «музыка колеру». Творы майстра знаходзяцца ў многіх музеях свету, толькі ў Нацыянальным мастацкім музеі Рэспублікі Беларусь больш за 160 работ.
Мастак у сваёй творчасці перадае някідкую прыгажосць беларускай прыроды, напаўняючы простыя матывы то лірыка-паэтычным гучаннем, то надзяляючы багатырскай моцай быліннага эпасу, а нярэдка і злучаючы іх – камернасць і эпічнасць – у адзіным палатне-гімне роднай зямлі.
Мастак вёў вельмі актыўную выставачную дзейнасць у Беларусі і за яе межамі. Быў удастоены ганаровых званняў «Народны мастак БССР» (1963), «Лаўрэат Дзяржаўнай прэміі БССР» (1967), узнагароджаны ордэнам Дружбы народаў і медалём Францыска Скарыны.
https://bel.24health.by/kalyarovyya-emocyi-yakim-zhyccyo-na-svaix-palotnax-pisau-leanid-shchamyalyou/
