На кастрычніку адзначаюць свята анімацыі ў свеце. Мы вырашылі ўспомніць гісторыю беларускай анімацыі, яе памятныя моманты і стужкі, якія кранаюць душу.
Беларуская анімацыя можа ганарыцца сваёй 50-гадовай гісторыяй. 1971 год. На базе «Беларусьфільма» ствараецца першы беларускі мультфільм — «Нязнайка-паэт» паводле сцэнарыя Н. Носава. Але студыю вытворчасці не паказвалі, бо стужка адзіная — савецкая.
1970-ыя гады
1972 год. «Беларусьфільм» не выдаткоўвае сродкі на стварэнне новых мультфільмаў, таму рэжысёру Уладзіміру Голікаву даводзіцца шукаць спонсараў самастойна. І яны знаходзяцца: першым спонсарам беларускай анімацыі стала ДАІ МУС БССР. І студыя выпускае мультфільм «Два погляды на адно і тое ж». Гісторыю пра вадзіцеля-навічка, які парушае правілы дарожнага руху яшчэ да з'яўлення ў яго аўтамабіля.
У гэтым жа годзе рэжысёр выпускае другі мультфільм «Няўдачнік». Гісторыя хлапчука, які марнуе ўвесь свой час на тое, каб трэніраваць звяроў. Але ў яго нічога не выходзіць, таму што ўсяму трэба вучыцца… Ты маеш права быць кім захочаш, але для гэтага ўсё роўна патрэбны веды. Нягледзячы на тое, што мультфільм быў створаны амаль 50 гадоў таму, а лялечныя персанажы не такія яркія, якіх сучасныя дзеці бачаць штодня на экранах манітораў і тэлевізараў, сюжэт актуальны да гэтага часу.
У 1973 годзе выйдзе «Вася Буслік і яго сябры» В. Голікава. Але знамянальным стане 1975-ы год: выйдзе «Квака-задавака» В. Голікава і «Цімка і Дзімка» яго жонкі — Марты Лубянікавай. Лялькі кацяняці і медзведзяня будуць спецыяльна адшывацца ў Маскве, а тое, што «сяброўства моцнае не зламаецца, не расклеіцца ад дажджоў і завірух…» запомняць дзеці на ўсёй постсавецкай прасторы на доўгія гады, яшчэ і данясуць гэта да сваіх дзяцей. Іх гісторыя працягнецца яшчэ на 7 казак.
Гэта быў час балансу забаўкі і фарміравання пэўных каштоўнасцяў. Не толькі сюжэту надавалася шмат увагі! Каб персанажы атрымліваліся рэалістычнымі, на студыі жылі вожыкі, хамякі і іншыя звяры, з якіх потым змалёўвалі матэрыял. Не забываліся і пра досвед замежных калегаў, напрыклад, уолтдыснэеўскія фільмы.
Кожны год выпускалася па 1-2 карціны. У 1978 годзе на экраны выходзіць першы мультфільм з беларускім нацыянальным каларытам «Дудка-весялушка» — праца па матывах беларускіх народных казак і песень.
Сёння нехта палічыць гэтыя мультфільмы занадта савецкімі, а таму нецікавымі. Мы ж прапануем зірнуць на карціны з пункту гледжання нацыянальнай самасвядомасці. Так, была ідэалогія і прапаганда. Але не была забытая самабытнасць народна-паэтычнай творчасці. Карціны беларускіх рэжысёраў-аніматараў тых гадоў выбіралі персанажамі звычайных людзей: сялян, майстравых, салдат.
Гэтыя і іншыя мультыплікацыйныя фільмы, знятыя па фальклорных матывах адрозніваюцца гумарам і жартамі, мільгаюць народнымі прыказкамі і прымаўкамі, характэрнымі толькі для беларускай нацыянальнай культуры.
Беларуская анімацыя таго часу — гэта не проста казкі і песні «пра мужыкоў у лапцях». Жанравы складнік мультфільмаў разнастайны: легенды, скетчы, навэлы, сатырычныя казкі, камедыі і інш.
1980-ыя гады
V з'езд Саюза кінематаграфістаў СССР у 1986 годзе — намёк на творчую свабоду, адсутнасць цэнзуры, рамантычная вера ў светлую будучыню не зусім сябе апраўдала.
Недахоп кадраў і сродкаў адбіваўся і на ўзроўні анімацыі. У 1989 годзе было рашана адкрыць двухгадовыя курсы сцэнарыстаў і рэжысёраў пры Дзяржкіно СССР. А на спецыяльнасць «рэжысёр-мультыплікатар» прэтэндавала 74 чалавекі на месца.
Выпуск альманаха «Крокі» у 1988 годзе, які стаў смелай заявай аб сабе творчай моладзі (мастакоў і рэжысёраў). Складаўся ён з трох маляваных мультфільмаў: «Уцякач», «Заўжды», «Рыса». Звязаны гісторыі агульнай тэматыкай: узаемаадносіны чалавека і грамадства.
Мультфільм, створаны ў тэхніцы руху пяску, з'яўляецца дыпломнай працай Алены Пяткевіч. Выпускніца Вышэйшых рэжысёрскіх курсаў перапрацавала аднайменную аповесць А.Пагарэльскага.
Прарыў 1986 года — праца беларускай Дастаеўскага анімацыі Ігара Волчака. Філасофская драма «Капрычыа» прымушае задумацца гледача аб сэнсе жыцця.
Па сюжэце немалады мужчына вырашае пераасэнсаваць пройдзены ім жыццёвы шлях і старанна прааналізаваць яго. У першую чаргу, у яго памяці ўсплываюць успаміны аб яго поспехах і выдатных імгненнях. Пасля ён пачынае ўспамінаць бесстароннія моманты расчаравання, якіх у яго было даволі-такі нямала. І на працягу ўсёй ночы ён будзе ўсюды бачыць мінулае.
Пераасэнсаванне ўспамінаў навядзе героя на пытанне: «Што будзе далей?».
Яшчэ адна работа, без якой немагчыма ўявіць тагачасную беларускую анімацыю — вынік Віктара Доўнара і Наталлі Лось, «зялёная» лялечная казка «Асцярожна! Карасі!» (1987 год).
У лялечных фільмах заўсёды ёсць складанасць — дэкарацыі! Ад іх залежыць атмасфера карціны: баланс канкрэтыкі і ўмоўнай вобразнасці.
«Сны позняй восені» 1988 года Таццяны Жыткоўскай — прыклад аўтарскай беларускай анімацыі найвышэйшага ўзроўню. Каб паспрабаваць раскрыць тэму пошуку сэнсу жыцця, аўтар звяртаецца да навукова-папулярнага кіно, спецыяльнай літаратуры, напрыклад, аб структуры маленькай клеткі і цэлага Сусвету. У выніку прыпавесць пра старое набыла характар даследавання ўзаемаадносін Прыроды і Чалавека. Пакуль казурка ў белай капсуле паступова ператвараецца ў матылька, выпроствае крылы і ўзлятае, чалавек пражывае сваё жыццё. Другая частка карціны (стары бачыць у акне жанчыну) сугучная з карцінай Волчака «Капрычыа».
1990-ыя гады
«Ліхія» дзевяностыя для беларускай анімацыі сталі станоўча хвацкімі: гэта час эксперыментаў і творчага пошуку. Лялечныя мультфільмы змяняюцца мультфільмамі-калажамі і нават ... камп’ютарнай графікай! Усе гэтыя спробы і новаўвядзенні накіраваны на новы віток нацыянальнай ідэнтычнасці. Экранізуюцца народныя казкі, легенды, прытчы, байкі. Паступова аніматары мадэрнізуюць міфалогію, выкарыстоўваючы ў сваіх стужках сучасныя выявы. А мультфільмаў для дзяцей становіцца больш!
Да казачных матываў звяртаецца вядомы беларускі аніматар Яўген Ларчанка у 1990 годзе, майстар лялечнага жанру. Яго фальклорная анімацыя «Пакацігарошак» расказвае юным гледачам пра казачнага асілка з беларускай народнай казкі Пакацігарошка, які нарадзіўся з гарошыны. Ён адпраўляецца на пошукі сваёй сястры і перамагае Змея Шкурупея, які выкраў яе.
Асвоіўшы тэхнікі лялечнай, маляванай, перакладной анімацыі, Ленкін адным з першых беларускіх аўтараў звярнуўся да камп'ютарнай стылістыкі ў стужцы "Прыгоды Сіндбада-марахода", зробленай у 1997 годзе на маскоўскай студыі.
Нягледзячы на агульны дэпрэсіўны стан анімацыйнай галіны на ўсёй постсавецкай прасторы, сярэдзіна і другая палова 90-х аказаліся часам прачнуўшыхся надзей і развіцця беларускай анімацыі. Менавіта тым часам на «Беларусьфільме» выходзіць першая стоадсоткава камп’ютарная анімацыя рэжысёра Вячаслава Бакуновіча «Мілы, мілы дом» (1996).\
Першы беларускі фестываль анімацыйнага кіно «Анімаёўка» ў Магілёве адбыўся ў 1998 годзе. Ідэя адкрыцця фестывалю належыць рэжысёру-аніматару Ігару Волчаку і гендырэктару «Магілёўаблкінавідэапракат» Андрэю Бычкову. У 1998-м на фестывалі было прадстаўлена 12 карцін, і ўсе яны былі толькі ад беларускіх рэжысёраў. Сёння ж «Анімаёўка» — міжнародны фестываль! Удзельнікі з Расіі, Казахстана, Польшчы, Латвіі, Украіны, Турцыі і Кітая штогод прывозяць свае работы, каб іх майстэрства было ацэнена па заслугах.
Сённяшні дзень
Нягледзячы на тое, што беларуская анімацыя сёння перажывае часы не самыя вясёлыя, у Мінску працягвае працаваць цэлая плеяда вельмі цікавых рэжысёраў, якія прыйшлі ў прафесію, пачынаючы з сярэдзіны 80-х і вельмі актыўна здымаюць да гэтага часу, у прыватнасці па заказах расійскіх студый.
Незабыўныя фільмы з гісторыя беларускай анімацыі
Несцерка, 1980 г.
Экранізацыя па матывах беларускай народнай казкі аб прыгодах народнага героя – весялуна і балакуна, абаронцы бяздольных ад самавольства і несправядлівасці «уладных людзей». З'яўленне гэтай стужкі вызначыла асаблівую цікавасць нашых аніматараў да беларускага фальклору.
Кацяня Філя і ... 1981 г.
Захапляльная гісторыя сяброўства кацяня па імені Філя з яго новым прыяцелем — смешным лагодным чараўніком, эксперыменты якога аказваюцца не заўсёды паспяховымі. І калі б не адважны Філя, у кватэры здарыўся б сапраўдны пагром…
У арыгінальным выяўленчым рашэнні стужкі прыцягвае першым чынам спосаб адушаўлення прадметаў хатняга ўжытку, які надае дзеянню незвычайную дынаміку. Нельга не адзначыць і музыку С.Картэса, якая стала рытмічнай асновай фільма і стварае атмасферу фантастычнай мітусні, імітуе агрэсіўны наступ ажывелых рэчаў, дапаўняе і адцяняе характары герояў.
Пра ката Васю і паляўнічую катавасію, 1981 г.
Удалы эксперымент у галіне новых жанравых форм, першая спроба стварыць лялечны мюзікл для самых маленькіх гледачоў. Кароткія песенькі з жывымі, зразумелымі дзецям словамі дапамагаюць «персаніфікаваць» характары персанажаў, «ачалавечыць» іх. У кідкай займальнай форме фільм ненадакучліва вучыць дзяцей беражліва ставіцца да навакольнага іх прыроды і жывым істотам. Відовішчнасці карціны спрыяе лёгкая, запамінальная музыка.
Песня пра зубра, 1982 г
Першая спроба раскрыць сродкамі анімацыі філасофскі змест знакамітай эпічнай паэмы выбітнага гуманіста эпохі Адраджэння беларускага паэта Міколы Гусоўскага. Фільм цікавы пошукамі новых форм стварэння экранных выяў, арыгінальным выяўленчым побач.
Так ілюзія руху персанажаў на экране ствараецца метадам пераплываў, а не традыцыйнай пафазнай здымкай асобных малюнкаў. Наблізіцца да паэтычных вобразаў і антываеннага пафасу літаратурнай асновы аўтарам у немалой ступені дапамагла музыка Л.Захлеўнага.
Куды знік месяц? 1982 г
Лірычная гісторыя з жыцця маленькага лісяняці, які аднойчы не ўбачыў на небе месяца, з якім ён так любіў гуляць. Ніхто ў лесе не мог растлумачыць, што ж адбылося з месяцам, пакуль не нарадзіўся малады месяц і казка ажыла зноў…
