Масленіца — адно з самых вясёлых і доўгачаканых свят у годзе, святкаванне якога доўжыцца сем дзён. У гэты час людзі весяляцца, ходзяць у госці, ладзяць гулянні і ядуць бліны.
У старажытных славян Масленіца азначала сабой сустрэчу двух сезонаў, зімы і вясны, уцёкі халадоў і абуджэнне прыроды. Гэтыя дні календара нашы продкі называлі Камаедзіцай і адзначалі на тыдні з 21 па 28 сакавіка. Зараз у масленных гулянняў даты «плывучыя» і супадаюць з Сырнай седміцай —перыядам, калі праваслаўныя завяршаюць апошнія падрыхтоўкі да Вялікага посту.
У 2023 годзе масленічныя гулянні адбудуцца з 20 па 26 лютага: у кожнага будзе магчымасць і бліны прыгатаваць, і традыцыі выканаць. Нядзеля, 26 лютага, будзе Дараваная, яна папярэднічае Вялікаму посту, які сёлета праваслаўныя вернікі будуць трымаць з 27 лютага па 15 красавіка. Галоўныя бліночныя мерапрыемствы гэтага тыдня пройдуць у перыяд шырокай Масленіцы. Спаленне пудзіла Масленіцы, якое прынята майстраваць у панядзелак, пройдзе 26-га чысла.
Што такое вузкая і шырокая Масленіца?
Першыя тры дні бліновага тыдня — панядзелак, аўторак і сераду — называюць вузкай Масленіцай. Чым адрозніваюцца дзве часткі масленічнага тыдня? У панядзелак — сераду на Масленіцу можна прыбірацца ў хаце, разбіраць старыя рэчы, пазбаўляцца ад усяго, што сапсавана. Нашы продкі лічылі, што такім няхітрым спосабам можна прыцягнуць абнаўленні ў жыццё.
Шырокай Масленіцай называюць астатнія дні бліновага тыдня — з чацвярга па нядзелю. Галоўныя гулянні праходзяць якраз у гэты перыяд, калі трэба забыцца пра хатнія клопаты і справы.
Людзі цікавяцца, што робяць у кожны дзень Масленіцы, і гэтае пытанне не беспадстаўнае. Справа ў тым, што ў свята, якое адзначалі яшчэ старажытныя славяне, ёсць выразныя традыцыі. Безумоўна, зараз яны не выконваюцца ў поўнай меры, але значэнне дзён Масленіцы народ захоўвае, перадае з пакалення ў пакаленне.
Панядзелак — першы дзень Масленага тыдня — называюць «Сустрэчай», у гэты дзень прынята рабіць горкі з лёду. Згодна з прыметай, чым далей сані пакоцяцца пры спуску з горкі, тым лепш будзе якасць ураджаю. Вядома ж, у панядзелак Масленіцы пачынаецца падрыхтоўка бліноў. Першы трэба абавязкова аддаць бяздомнаму. Яшчэ ў панядзелак важна змайстраваць і выставіць на вуліцу пудзіла Масленіцы, якое спальваюць у нядзелю.
Аўторак Масленіцы завуць «Зайгрышам». У гэты дзень уладкоўваюць вясёлыя гульні, а яшчэ шмат шпацыруюць на свежым паветры, катаюцца на каруселях і санях.
Сераду — сярэдзіну Масленічнага тыдня — у народзе клічуць «Ласункам». У гэты дзень трэба сустракаць гасцей, частаваць іх блінамі і іншымі пачастункамі. Шмат стагоддзяў таму на «Ласуху» нашы продкі ўладкоўвалі кулачныя баі і праводзілі конныя спаборніцтвы.
Чацвер Масленіцы — «Разгуляй», дзень калі пачынаюцца шырокія гулянні. У гэты дзень трэба спыніць усе работы па хаце, бо прынята весяліцца, вадзіць карагоды і спяваць песні, а яшчэ гуляць у снежкі, разводзіць вогнішчы і скакаць праз агонь і, вядома, аб'ядацца блінамі.
Пятніца ў Масленіцу — «Цешчыны вячоркі». Па старажытнай традыцыі ў гэты дзень зяці запрашаюць у хату цешч і частуюць блінчыкамі. Што цікава, пякуць пачастункі не мужчыны, а іх жонкі. Нежанатым хлопцам у масленічную пятніцу можна заняцца пошукам каханай дзяўчыны, каб абзавесціся патэнцыйнай цешчай.
У масленічную суботу, якую называюць «Залоўкінымі вячоркамі», ятроўка запрашае да сябе сясцёр і іншых сваячак мужа, поіць гарбатай і частуе блінамі. У першы выходны Масленіцы гасцям прынята дарыць невялікія падарункі.
Апошні дзень Масленіцы — нядзеля — адзначыцца развітаннем з зімой і чаканнем прыходу вясны. На сёмы дзень бліновага тыдня трэба абавязкова спаліць пудзіла, а яшчэ папрасіць прабачэння ў родных і блізкіх людзей за спрэчкі, якія здараліся ў вас у мінулы год. Вернікі называюць гэтую нядзелю дараванай.
Прыметы і забабоны на Масленіцу
Мабыць, ніводнае свята не абыходзіцца без прымет і забабонаў, і блінны тыдзень не выключэнне. Народныя прыметы на Масленіцу ўзніклі яшчэ ў старажытныя часы. Чым старэйшым рабілася свята, тым больш супадзенняў прыкмячаў народ. Прычым, прыметы часта вар'іраваліся ў залежнасці ад рэгіёна. Напрыклад, забабоны, у якія верылі ў паўднёвых вёсках, працавалі зусім наадварот для тых, хто жыў у цэнтральнай паласе.
«Блінныя» прыметы
Галоўны герой Масленіцы — залаты румяны блін, які нагадвае сонейка, па якім маркоціліся людзі за час доўгай зімы. Па колькасці выпечаных бліноў і іх форме ў мінулым судзілі аб сваёй будучыні.
- Колькі залатых бліноў спячэ гаспадыня — столькі сонечных дзён чакаць у наступным годзе. Але тут трэба ведаць меру, інакш можна перастарацца і наклікаць на сябе спёку і засуху.
- Першы блін, які выпякаўся ў панядзелак Масленічнага тыдня, трэба аддаць бедным — на памін душы памерлых сваякоў.
- Калі першы блін у гаспадыні атрымаўся прапечаны і румяны, сям'я ўвесь год не будзе ведаць хвароб. А калі наадварот, то давядзецца змагацца з хваробамі.
- Калі першы блін атрымаўся тонкім і карункавым — жыццё будзе ў наступным годзе лёгкае і дабратворнае. Калі тоўсты і шчыльны —прыйдзецца шмат і доўга працаваць.
- Нельга рэзаць бліны нажом — выкарыстанне вострых прадметаў можа наклікаць бяду.
Прыметы надвор'я
Мабыць, самыя дакладныя рускія прыметы — прыметы на надвор'е. Гадамі іх прыкмячалі і перадавалі з пакалення ў пакаленне. Расказваем пра прыметы надвор'я на Масленіцу.
- Калі нядзеля перад Масленічным тыднем выдалася пахмурнай і дажджлівай — увесну абавязкова адпраўляйцеся па грыбы, будзе вялікі ўраджай.
- Калі напярэдадні Масленічнага тыдня ўдарыў мароз — лета будзе цёплым, але не гарачым.
- Калі ў апошні дзень Сырнага тыдня дрэннае надвор'е, значыць усю вясну, наадварот, будзе ясна і цёпла.
- Калі на Масленіцу на дахах убачыце шмат ледзяшоў, то наступны год будзе ўраджайным і паспяховым для новых пачынанняў.
Прыкметы на замужжа
Існавалі прыметы, за якімі асабліва сачылі дзяўчыны на выданні:
- Калі дзяўчына сустрэла на Масленіцу мужчыну, які выпіў, хутка яна і нарачонага свайго сустрэне.
- Калі першы выпечаны дзяўчынай блін атрымліваўся роўным і залатым, лёгка пераварочваўся на патэльні, то гэта да шчаслівага і хуткага замужжа.
- Калі блін прыліп да патэльні — у бліжэйшы год замужжа не відаць.
- Колькі ў бліне дзірачак атрымалася, столькі і дзяцей будзе.
- Няхай дзяўчына вынесе выпечаны блін і аддасць яго першаму сустрэчнаму. Як зваць яго будуць, такое імя будзе і ў суджанага яе.
Народныя прыметы на Масленічны тыдзень
- Нельга рэзаць бліны нажом.
- Спаць днём у любы дзень Масленіцы — да галаўнога болю.
- Калі запрашаеце гасцей — нельга карміць іх рэшткамі або дрэннымі стравамі.
- Калі вы пазбавіцеся на Масленіцу ад старых рэчаў (напрыклад, спаліце на вогнішчы старое адзенне або падарыце яго бедным), то вашы праблемы хутка вырашацца.
- Будзеце скупіцца — застанецеся беднымі. Нездарма Масленіцу называюць «шчодрым святам». Калі вы шчодра сустрэнеце і праводзіце яе, то і год для вас будзе шчодрым.
- Калі ў Дараваную нядзелю вы ляжаце спаць да паўночы, то ўвесь год будзеце лёгка прачынацца па раніцах.
- Калі на Масленіцу вы пракоціцеся з горкі, то ўвесь год справы ў вас будуць ісці як па маслу.
- Калі на Масленіцу вы ўбачыце шмат ледзяшоў на дахах дамоў і дрэвах, то год будзе спрыяльным для новых пачынанняў.
Ці можна гуляць вяселле на Масленіцу?
Ажаніцца на Масленіцу лічыцца добрай прыметай, хоць праводзіць шлюбы падчас Сырнага тыдня было не прынята. Пару, якая святкуе вяселле на Масленічным тыдні, чакае шчаслівы шлюб, спакойны і радасны. Добрым знакам лічыцца снег, які выпаў у дзень вяселля.
Сем'і жаніха і нявесты перад вяселлем павінны былі абавязкова хадзіць адзін да адно ў госці «па бліны». Лічылася, што чым багацейшы быў святочны стол, які накрываў бок, які прымае, тым у большым дастатку і багацці будуць жыць маладыя. Асаблівая ўвага надавалася і вясельнаму сталу — на Масленічным тыдні нельга ўжываць мяса, таму гасцей маладыя частавалі стравамі з рыбы, а таксама садавінай, гароднінай і малочнымі прадуктамі.
Адмысловы шык — гэта вясельны пірог, складзены з бліноў, упрыгожаны арэхамі і сухафруктамі.
Ці можна прыбірацца на Масленіцу?
Можна і трэба, але рабіце гэта абавязкова ва Вузкую Масленіцу (у першыя тры дні святочнага тыдня). Раней людзі мылі і прыбіралі ўвесь дом, але асаблівая ўвага надавалася разбору старых рэчаў. Ад сапсаваных і непатрэбных бязлітасна пазбаўляліся, бо лічылася, што выкінуць усё старое — гэта да абновак.
Ці можна хадзіць у госці на Масленіцу?
Можна і трэба! Масленіца — свята шчодрасці, таму чым больш гасцей вы пачастуеце і да чым большай колькасці сем'яў самі сходзіце, тым больш сытым і шчаслівым будзе будучы год. Асабліва шанаваліся няпрошаныя госці - іх прыход заўсёды на шчасце і радасць. Таму не саромейцеся і смела адпраўляйцеся па гасцях, для іх гэта вельмі добрая прымета.
https://bel.24health.by/novy-god-kalyady-gistoryya-tradycyi/
