У 2024 годзе спаўняецца 170 гадоў з дня нараджэння мастака Юдаля Пэна і 155 гадоў з дня нараджэння Якава Кругера, мастакоў-педагогаў, заснавальнікаў прафесійнай мастацкай адукацыі на тэрыторыі Беларусі, заснавальнікаў прыватных школ малюнка і жывапісу ў Віцебску і Мінску. Для многіх сваіх вучняў гэтыя творцы сталі першымі і найважнейшымі педагогамі ў іх жыцці.
З гэтай нагоды ў Нацыянальным мастацкім музеі адкрылі выстаўку «Ю. Пэн, Я. Кругер. Мастацкія школы Беларусі», якая створана на аснове жывапісных, графічных, скульптурных твораў са збораў Нацыянальнага мастацкага музея Рэспублікі Беларусь і Віцебскага абласнога краязнаўчага музея.
Экспазіцыя ўяўляе сабой рэпрэзентацыю, у першай яе частцы, творчай спадчыны двух яркіх беларускіх жывапісцаў Юдаля Пэна і Якава Кругера, а ў другой частцы – творы цэлай плеяды іх вучняў: Марка Шагала, Осіпа Цадкіна, Давіда Якерсана, Алены Кабішэр-Якерсан, Саламона Яўхіма Раяка, Льва Зевіна, Заіра Азгура, Саламона Юдовіна, Льва Лейтмана, Лазара Рана, Ісаака Бароўскага, Пятра Явіча, Мішэля Кікоіна, Міхаіла Станюты, Ісаака Мільчына і іншых – прадстаўнікоў самых розных мастацкіх плыняў і напрамкаў, якія стварылі «партрэт» — нацыянальным багаццем Беларусі.
У 1906 годзе Якаў Кругер заснаваў у сталіцы Малявальную школу мастака Кругера. Ён працаваў у бытавым і партрэтным жанрах, вядомы як аўтар інтымна-псіхалагічных партрэтаў прадстаўнікоў беларускай і яўрэйскай інтэлігенцыі. Сярод яго вучняў — Іван Ахрэмчык і Хаім Суцін. Дарэчы, гэта адзіны мастак, які тройчы выстаўляўся ў Мінску ў пачатку мінулага стагоддзі. Ён першы атрымаў званне заслужанага дзеяча мастацтваў БССР.
Сам сябе Якаў Кругер называў «мастаком Мінска». І сапраўды, куды б ні закідваў яго лёс, як бы ні вабілі перспектывамі далёкія краіны, ён заўсёды нязменна вяртаўся ў родную Беларусь.
Пабываў у Кіеве, Пецярбургу, Казані, пабачыў Варшаву, Лондан і Берлін, дэманстраваў свае палотны на выстаўках у самім Парыжы, аднак апошнія свае дні пражыў у Мінску.
Якаў Кругер нарадзіўся 14 траўня 1869 года ў сям'і небагатага мінскага рамесніка. Яго імя ад нараджэння было Янкель, імя па бацьку — Мардухавіч. Усяго ў Кругераў было шасцёра сыноў, а значыць, шанцы на атрыманне годнай адукацыі ў іх былі надзвычай малыя, але Якаву пашанцавала: на грошы дабрачынцаў у 14-гадовым узросце ён быў адпраўлены на вучобу ў Кіеў. Усяму «віной» стаў партрэт пісьменніка Тургенева пэндзля юнага мастака, які ўразіў дырэктара мінскай гімназіі.
Дзякуючы некалькім аўтапартрэтам пэндзля Кругера можна ўявіць, як выглядаў мастак у маладосці (рыжавусы, поўны сіл малады чалавек).Прынята лічыць, што адна з лепшых яго карцін «Дзяўчынка ў чырвоным» спісана з дачкі Соф'і. Пазіравала мастаку і яго жонка па імені Фрума-Злата. Але найбольшую вядомасць яму прынеслі партрэты двух беларускіх класікаў — Якуба Коласа і Янкі Купалы, выкананыя ўжо ў савецкі час.
Мадэлямі Кругера сталі героі новага часу — пралетарскія пісьменнікі і паэты, навукоўцы і палітычныя дзеячы, перадавікі вытворчасці. Заваяваўшы афіцыйнае прызнанне ўладаў, Якаў Кругер стаў адным з тых, хто ствараў стыль савецкага параднага жывапісу.
Юдаль Пэн адкрыў у 1898 годзе прыватную Школу малявання і жывапісу — першае яўрэйскае мастацкае вучылішча, якое потым яго вучань Марк Шагал пераўтварыў у Віцебскае мастацкае вучылішча. У сваіх работах жывапісец рабіў асноўны акцэнт на жыцці простых яўрэяў, ажыўляючы карціны за кошт разнастайнасці дэталей. Гледзячы на яго творы, можна пагрузіцца ў рэаліі пачатку ⅩⅩ стагоддзя. У дачыненні да яго творчасці некаторыя мастацтвазнаўцы выкарыстоўваюць тэрмін «яўрэйскі рэнесанс».
Ён выхаваў цэлую плеяду геніяльных яўрэйскіх мастакоў: Марка Шагала, Эля Лісіцкага, Іосіфа Цадкіна і многіх іншых. Але ў адрозненне ад сваіх вучняў, сам Юдаль Пэн пражыў сціплае жыццё. Ва ўзросце 82 гадоў ён быў па-зверску засечаны сякерай — раўнівым камісарам, раззлаваным, што яго жонку намалявалі ў стылі ню.
З многімі сваімі вучнямі Юдаль Пэн заставаўся ў сяброўскіх, блізкіх адносінах усё жыццё, і яны ніколі не забываліся, хто даў ім пуцёўку ў жыццё. Так, да 25-гадовага юбілею працы Пэна ў Віцебску ў адной з маскоўскай газет з'явіўся артыкул Марка Шагала на ідышы, пазней ён быў перакладзены і на рускую мову. Шагал пісаў: «25 гадоў стараннай працы на фабрыцы ці заводзе звычайна ўзнагароджваюцца ордэнам працы. Пра гэты подзвіг дакладваюць, пішуць і даводзяць да ведама. Хіба не заслугоўвае хаця б увагі, што ў горадзе Віцебску з году ў год бесперапынна вось ужо 25 гадоў сціпла і сумленна працуе мастак. З аднаго боку, ён выхоўвае ў сваёй першапачатковай майстэрні-школе дзясяткі юных будучых мастакоў Віцебска, з іншага боку, ён сам, як можа, стварае работв, з якіх некаторыя павінны ўвайсці ў гістарычны аддзел Габрэйскага музея ў цэнтры і ў музей Віцебска, у прыватнасці. Юрый Майсеевіч Пэн — мастак-рэаліст старой школы, выхадзец са старой рускай акадэміі. Ён усё ж застаўся самім сабой, захаваўшы вялікую дозу сваёй шчырасці. Яго майстэрня, аблепленая з падлогі да столі яго работамі, і ён сам за мальбертам з ужо аслабленым зрокам, — вельмі цікавая карціна для назірання. Нельга не шанаваць гэтыя згаданыя заслугі, і думаю, што аб такім працаўніку, аб такім у сваім родзе «пралетарыі» павінны ведаць людзі. Віцебск жа асабліва павінен памятаць яго».
Школа Пэна праіснавала да 1918 года — пасля ўсе прыватныя ініцыятывы былі зачыненыя. Аднак неўзабаве Марк Шагал арганізаваў Народную мастацкую вучэльню, і кіраваць ёй запрасіў свайго першага настаўніка. Калі вучылішча было рэарганізавана ў інстытут, Пэн не толькі выкладаў у ім, але і выконваў абавязкі прарэктара па вучэбнай частцы. Увесь гэты час праводзіліся пастаянныя выстаўкі Пэна і яго вучняў, яго работы адбіраліся на выстаўкі Акадэміі мастацтваў і выстаўкі Петраградскага таварыства мастакоў.
Выстаўка «Ю. Пэн, Я. Кругер. Мастацкія школы Беларусі» — унікальная магчымасць пазнаёміцца не проста з творамі мастацтва аўтараў і іх вучняў, а таксама ўбачыць карціны, якія вядомыя шырокаму колу аматараў жывапісу і з’яўляюцца каштоўнасцю сусветнага мастацтва.
Закаханы ў жыццё. Цікавыя факты пра лёс Марка Шагала ( да 135-годдзя з дня нараджэння)
