Архив постов: Верасня 2018

Для таго, каб удала склалася жыццё, большасць з нас жадае мець усяго дзве рэчы: шчасце і здароўе (ну добра, матэрыяльны дастатак таксама, але крыху ніжэй мы і пра гэта пагаворым). На працягу доўгага часу паняцці шчасця і здароўя лічыліся дастаткова незалежнымі адзін ад аднаго.

З аднаго боку, ніхто не стане спрачацца, што слабае здароўе і хваробы значна зніжаюць шанцы на абсалютнае шчасце. З іншага – можна быць глыбока няшчасным (не імгненна або пад уплывам нейкіх трагічных падзей, а наогул), але пры гэтым не адчуваць сур'ёзных праблем са здароўем.

У апошні час узаемасувязь паміж шчасцем і здароўем, уплыў аднаго на другое з'яўляецца аб'ектам шматлікіх навуковых даследаванняў. Асаблівую цікавасць выклікае, скажам так, уплыў эфекту шчасця на арганізм чалавека.

Калі мы адчуваем сябе ў цэлым пазітыўнымі і задаволенымі, ці сапраўды гэта спрыяльна адбіваецца на нашым здароўі? Ці ўплывае адчуванне шчасця на тое, як мы старэем? Ці можа яно прадухіліць хваробу або дапамагчы з ёй справіцца? У рэшце рэшт, ці вызначае шчасце працягласць жыцця?

Шчасце і здароўе

Грошы нічога не вырашаюць

Вернемся на хвілінку да матэрыяльнага дастатку. Ёсць даследаванні, якія пацвярджаюць, што грошы сапраўды робяць чалавека больш шчаслівым. Але толькі да пэўнага моманту! Скажам, калі хтосьці доўгі час ледзьве зводзіў канцы з канцамі і аднойчы атрымаў магчымасць абзавесціся ўласным жыллём і крыніцай стабільнага даходу, дык ён, несумненна, адчуе сябе шчаслівым. Да таго часу, пакуль такі лад жыцця не стане звыклым.

Дарэчы, прадстаўнік сярэдняга класа (які нарадзіўся ў сям'і з сярэднім дастаткам і першапачаткова меў нейкія матэрыяльныя даброты) не будзе адчуваць агульнага задавальнення толькі ад таго, што ў яго ёсць сваё жыллё і стабільны заробак.

Акрамя таго, даследаванні сярод людзей, якія жывуць у трушчобах трэцяга свету, паказваюць, што калі гаворка ідзе пра шчасце, дык беднякі шчаслівыя не менш за тых, хто купаецца ў раскошы.

Наогул, рабіць стаўку на матэрыяльны статус як гарант асабістага шчасця – перспектыва так сабе. Асабліва калі не даводзілася бачыць твары брокераў на гандлёвай біржы пасля вялікага падзення курсу валюты або каштоўных папер.

Шчасце не лечыць, але абараняе

Сусветная арганізацыя аховы здароўя вызначае здароўе як стан агульнага фізічнага, псіхічнага і сацыяльнага дабрабыту, а не толькі як адсутнасць хвароб. Шчасце вызначаецца як агульная адзнака жыцця чалавека ў сукупнасці фактараў (фізічных, эмацыйных, сацыяльных). Цалкам заканамерна, што шчаслівыя людзі адчуваюць сябе больш здаровымі, а здаровыя – больш шчаслівымі.

Шчасце можа быць такім жа важным фактарам уплыву на здароўе, як і фізічная актыўнасць, правільнае харчаванне, наяўнасць шкодных звычак і г.д. Вось толькі некаторыя высновы, зробленыя падчас шматлікіх даследаванняў:

• асцерагаецеся сардэчных захворванняў і інсульту? Шчасце зніжае рызыку гэтых паталогій;
• не жадаеце прастудзіцца ў гэтым годзе? Людзі, якія лічаць сябе шчаслівымі, з меншай верагоднасцю падхопліваюць сезонныя вірусы альбо хварэюць у больш лёгкай форме;
• адолела дэпрэсія? У дарослых, схільных да дэпрэсіі, на 60% вышэй верагоднасць узнікнення дыябету 2-га тыпу (як варыянт – з-за таго, што гармон стрэсу картызол павышае ўзровень цукру ў крыві).

Нават сярод бедных людзей, чые патрэбы ў ежы і жыллі не задаволеныя належным чынам, існуе сувязь паміж тым, наколькі яны шчаслівыя і наколькі здаровыя. Вынікі сусветнага апытання, праведзенага з удзелам 150 тысяч дарослых са 140 краін свету, паказалі, што на здароўе чалавека больш моцны ўплыў аказваюць станоўчыя эмоцыі, чым задавальненне асноўных патрэбаў (ежа, вада, жыллё).

Агульнапрызнана, што псіхалагічны дабрабыт станоўча ўплывае на фізічнае здароўе, роўна як няшчасце яго падрывае. Але ці можа шчасце «вылечыць» хваробу і стаць залогам доўгага жыцця?

Станоўчы настрой і пазітыўныя эмоцыі сапраўды ўключаюць рэзервовыя сілы арганізма і дапамагаюць змагацца нават з такімі захворваннямі, як рак. Аднак спыніць сур'ёзную хваробу шчасце, на жаль, не ў стане. Гэта як стос кніг, падкладзеных замест зламанай ножкі пад канапу: нейкі час яе можна будзе эксплуатаваць, але ў корані праблему гэта не вырашыць.

Так што, падобна, шчасце – гэта выдатная прафілактыка супраць хвароб, але не лекі.

Што тычыцца ўплыву шчасця на працягласць жыцця, даказана, што пажылыя людзі, якія жывуць самастойна або ў сям'і, а не ў дамах-інтэрнатах для састарэлых, маюць больш станоўчых эмоцый і жывуць даўжэй. Шчаслівыя людзі ў значнай ступені менш схільныя да адыктыўных паводзінаў, таму што ў іх няма неабходнасці сыходзіць ад рэальнасці, якая іх цалкам задавальняе.

Ці можна павысіць узровень уласнага шчасця?

Вучоныя кажуць, што шчасце можна і трэба «практыкаваць» і ўзмацняць з дапамогай медытацыі. Банальныя на першы погляд рэчы: вучыцца бачыць ва ўсім пазітыўнае і прыгожае, расслабляцца, не зацыклівацца на дробязях і шчыра ўсміхацца. Гэта ў разы павялічвае канцэнтрацыю асабістага шчасця.

Хочаце падоўжыць адчуванне шчасця? Адпраўляйцеся ў падарожжа! Новыя ўражанні і знаёмствы, змена абставінаў дазволяць захаваць у душы пачуццё паўнаты і задавальнення ад жыцця нашмат даўжэй, чым, скажам, купля наварочанага гаджэта або пары дызайнерскіх туфляў.

Хто першым вырашыў пакаштаваць плады какава-дрэва і калі гэта адбылося, назаўжды застанецца загадкай.

Але, несумненна, гэта стала адным з найвялікшых адкрыццяў у гастранамічнай гісторыі, якое дазволіла чалавецтву пазнаць дзівосны смак шакаладу і атрымаць ад яго не толькі задавальненне, але і карысць.

Ад племя майя да нашых дзён

Першыя згадкі пра шакалад зафіксаваны прыкладна з 300 г. н. э. і звязаны з цывілізацыяй майя, якая засяляла тэрыторыю Мезаамерыкі. Ацтэкі пасля заваявання імперыі майя «прысвоілі» і традыцыю спажывання какава-бабоў. Абедзве культуры лічылі шакалад святым і ўключалі яго ў цырымоніі прынашэння сваім багам.

Змешваючы растоўчаныя какава-бабы з халоднай вадой, ацтэкі дадавалі ў напой такія спецыі, як чылі і ваніль, і называлі яго «чакалатль» (што магчыма абазначала «горкая пенная вада»). Яны верылі, што напой напаўняе іх сілай і здароўем.

Але какава-бабы служылі не толькі ежай. Яны шырока выкарыстоўваліся ў якасці валюты. Ацтэкскі дакумент, датаваны 1500 г., абвяшчае, што індычка каштавала 100 какава-бабоў, а тамале (мезаамерыканская страва з кукурузнай мукі) можна было «набыць» усяго за 1 боб.

У Еўропу шлях шакаладу адкрыў іспанскі канкістадор Эрнанда Картэс. У 1527 годзе ён прывёз у Іспанію і какава-бабы, і арыгінальны ацтэкскі рэцэпт прыгатавання «чакалатлю». Еўрапейцы хутка скемілі: калі дадаваць цукар, а ваду папярэдне награваць, напой атрымаецца найбольш смачны.

Праз нейкія там пару сотняў гадоў прамысловая рэвалюцыя назаўжды змяніла паданні пра шакалад. У 1828 г. галандскі прадпрымальнік Конрад Ёханэс ван Гутэн сканструяваў прэс, пры дапамозе якога з цёртых какава-бабоў навучыліся адціскаць какава-алей.

Яшчэ праз 20 гадоў англічанін Джозэф Фры на ўласнай кандытарскай фабрыцы выпусціў першую плітку горкага шакаладу, якім мы ведаем яго зараз. А да пачатку 1900-х гг. такія знакавыя ў «салодкай» прамысловасці людзі, як Рудольф Ліндт, Анры Нестле, Мілтан Хершы і іншыя, выраблялі ўжо тоны шакаладных цукерак і плітак.

Задавальненне есці шакалад

Цікавая не толькі гісторыя шакаладу. Чаму ж так мала людзей застаюцца абыякавымі да ласунка, у той час як большасці цяжка абмежавацца маленькім кавалачкам? Чалавек па сваёй прыродзе схільны да прадуктаў з высокім утрыманнем тлушчу і цукру, таму што яны забяспечваюць максімум энергіі.

Ідэальная тэмпература крышталізацыі какава-алею крыху ніжэй за тэмпературу цела, так што адчуванне растання шакаладу ў роце не падобна ні на што іншае. Зрэшты, некаторыя людзі параўноўваюць яго з задавальненнем ад добрага сэксу. Але акрамя гастранамічных пераваг мы можам проста любіць шакалад за тое, што ён падымае настрой і прымушае нас адчуваць сябе добра.

Гэта зусім не суб'ектыўныя ўражанні. Шматлікія даследаванні пацвярджаюць: шакалад сапраўды павышае настрой і здольны аказваць дабратворны ўплыў на здароўе.

Большасць даследаванняў засяроджваюцца на групе хімічных злучэнняў, вядомых як флаваноіды. Гэтыя злучэнні сустракаюцца ў многіх раслінах і прадуктах на расліннай аснове (напрыклад, гарбаце або натуральным вінаградным віне). Самая вядомая ўласцівасць флаваноідаў – іх антыаксідантнае дзеянне. Какава-бабы ўтрымліваюць шматлікія флаваноіды, але асноўная ўвага надаецца катэхінам, эпікатэхінам і флаванолам.

Даказана, што гэтыя хімічныя рэчывы зніжаюць рызыку развіцця дыябету, хвароб сардэчна-сасудзістай сістэмы, інсульту, раку, а таксама паляпшаюць функцыю галаўнога мозгу і запавольваюць працэсы старэння.

Трэба заўважыць, што агрэсіўная апрацоўка какава-бабоў значна зніжае ўтрыманне карысных флаваноідаў у прадукце, а вялікі працэнт малака інгібіруе іх антыаксідантныя ўласцівасці. Каб атрымаць ад шакаладу максімальную карысць для здароўя, аддаваць перавагу варта ласунку з найбольш высокім утрыманнем какава-прадуктаў (ад 55% і вышэй), без дадаткаў і напаўняльнікаў. Але акрамя флаваноідаў правільны шакалад мае і іншыя добрыя якасці.

Карысць шакаладу

Шакалад – сапраўдны харчовы энергетык. Пажыўная каштоўнасць 100-грамовай пліткі перавышае 500 ккал. А гэта – на хвілінку! – чацвёртая частка сумарнай сутачнай патрэбы сярэднестатыстычнага чалавека. Каларыйнасць шакаладу можа вар'іравацца ў залежнасці ад колькасці какава-алею, цукру (або яго замяняльнікаў) і напаўняльнікаў, якія ўваходзяць у склад прадукту. Як правіла, 100 г шакаладу ўтрымліваюць прыкладна 35 г тлушчу, 50 г вугляводаў і крыху больш за 6 г бялку.

З-за высокай пажыўнай каштоўнасці, вялікай колькасці тлушчу і простых вугляводаў празмернае захапленне шакаладам небяспечнае наборам вагі.

Не варта падманвацца наконт шакаладу людзям з дыябетам, маўляў, там няма цукру, значыць і фігуры ён не пашкодзіць. Пры вытворчасці такой прысмакі замест цукру выкарыстоўваюць замяняльнік, але на каларыйнасць прадукту гэта практычна не ўплывае.

А вось ва ўмеранай колькасці (максімум да 40 г у дзень) правільны шакалад пойдзе толькі на карысць.

Напрыклад, у склад цёмнага і горкага шакаладу (чытай, какава-прадуктаў; чым вышэйшая іх доля ў плітцы, тым яна больш каштоўная) уваходзіць мноства мінералаў.

У прыватнасці, медзь і жалеза забяспечваюць нармальнае функцыянаванне сістэмы крывятварэння і ўдзельнічаюць у фарміраванні здаровых эрытрацытаў.

Марганец, нягледзячы на тое, што патрэбен арганізму ў нязначных колькасцях, незаменны ўдзельнік многіх працэсаў, у тым ліку ўтварэння злучальнай тканкі, умацавання касцяной сістэмы, нармалізацыі метабалізму.

Магній і зусім задзейнічаны прыкладна ў 300 розных хімічных рэакцыях у арганізме і стаіць на варце імунітэту, сэрца, сасудаў, мозгу і псіхікі.

Асобнай увагі патрабуюць два алкалоіды, якія ўваходзяць у склад горкага шакаладу, – кафеін і тэабрамін.

Кафеін як стымулятар вядомы больш, але і тэабрамін аказвае падобнае (хоць і больш мяккае) уздзеянне на арганізм.

Чым цямнейшы шакалад, чым вышэйшае ў ім утрыманне какава-прадуктаў, тым больш у складзе кафеіну і тэабраміну. Менавіта дзякуючы ім мы адчуваем прыліў сіл і бадзёрасці, сыходзяць стомленасць і дрымотнасць, павялічваецца працаздольнасць. Нездарма ўрачы рэкамендуюць за паўгадзіны да іспыту ці важнай дзелавой сустрэчы прывесці сябе ў тонус кавалачкам горкага шакаладу: ён палепшыць мазгавы кровазварот і павысіць канцэнтрацыю.

Таксама, па некаторых дадзеных, кафеін і тэабрамін маюць уласцівасці, якія дазваляюць паслабляць пэўныя гладкія мышцы, напрыклад у горле і лёгкіх. Таму нядзіўна, што долька горкага шакаладу цудоўным чынам супакойвае знясільваючы кашаль і палягчае дыханне.

Тым не менш не варта грэбаваць залатым правілам, што ўсё добра ў меру. Шмат шакаладу не значыць шмат карысці. Тыя ж кафеін і тэабрамін у вялікіх колькасцях могуць стаць прычынай галаўнога болю, пачашчанага сэрцабіцця, бяссоня, млоснасці. Акрамя таго, варта памятаць, што сам па сабе шакалад – задавальненне не для ўсіх. Ён адносіцца да высокаалергенных прадуктаў і ў людзей, схільных да алергіі, можа выклікаць непрадказальную рэакцыю.

Вы можаце любіць шакалад ці не любіць, есці яго толькі па святах або кожны дзень, мець пэўныя перавагі ў відах шакаладу і яго вытворцах або быць «усяедным» спажыўцом гэтых прысмакаў. Якімі б рознымі ні былі нашы густы і погляды на гэты прадукт, мы ўпэўненыя, у адным усе абсалютна аднадушныя: шакалад – гэта больш, чым проста ежа. Гэта частка нашай культуры.

Кожныя тры дзесяцігоддзі колькасць дзяцей, якія маюць залішнюю вагу і атлусценне, падвойваецца. Рост выяўлены практычна ва ўсіх краінах.

Сярод беларускіх школьнікаў залішнюю масу цела маюць да 19%. Турбуе эндакрынолагаў і зрушэнне піка пачатку захворвання (4,6% дзяцей, якія ходзяць у дзіцячы садок ў Мінску, ужо пакутуюць ад атлусцення).

Прычыны i наступствы атлусцення ў дзяцей

Атлусценне парушае псіхалагічную адаптацыю дзіцяці ў грамадстве, зніжае самаацэнку.

Эндакрынолагі часта адзначаюць сур'ёзныя эмацыйныя змены, праяву дэпрэсіўных сімптомаў, парушэнне харчовых паводзінаў у выглядзе паталагічнага пераядання ў падлеткаў з атлусценнем.

Акрамя таго, атлусценне – фактар рызыкі развіцця некаторых захворванняў:

• эндакрынных (цукровага дыябету 2-га тыпу);
• сардэчна-сасудзiстых (артэрыяльнай гіпертэнзіі, ранняга атэрасклерозу);
• страўнікава-кішачнага тракта (тлушчавай хваробы печані);
• анкалагічных;
• парушэнняў рэпрадукцыі.

Лічбы. Па дадзеных Сусветнай арганізацыі аховы здароўя, 155 мільёнаў дзяцей ва ўсім свеце маюць залішнюю вагу, 40 мільёнаў пакутуюць ад атлусцення.

Ад чаго ўзнікае залішняя вага ў дзяцей?

На жаль, наяўнасць залішняй масы цела ў дзіцяці не выклікае клопату бацькоў.

У раннім узросце пара кіло плюс да нормы – толькі падстава для замілавання з боку родных. «Перарасце!» Ці «Я ў дзяцінстве таксама такой была!» – гэтыя словы часта прамаўляюць бацькі пры абследаванні дзіцяці з залішняй вагой.

У большасці выпадкаў яны звяртаюцца да ўрача праз некалькі гадоў пасля пачатку захворвання, калі колькасць лішніх кілаграмаў перавышае не адзін дзясятак.

Нярэдка падставай служыць не залішняя маса цела як такая, а ўзнікненне скаргаў (галаўны боль, галавакружэнне, смага, болі ў нагах, непрыемныя адчуванні ў вобласці сэрца, з'яўленне стрый (расцяжак) на скуры, парушэнне палавога развіцця), якія ўжо кажуць пра ўскладненае працяканне атлусцення.

Шырока распаўсюджаны няправільны пункт гледжання, што часцей за ўсё прычынай атлусцення з'яўляюцца гармоны. На самай справе толькі 0,5% дзяцей, якія маюць лішнюю вагу, пакутуюць ад эндакрынных парушэнняў (сіндром Кушынга, гіпатырэёз, ятрагеннае атлусценне).

У пераважнай большасці выпадкаў у аснове развіцця дзіцячага атлусцення:

• пераяданне (вялікі памер порцый, частыя перакусы або высокакаларыйная ежа звычайнымі і нават малымі аб'ёмамі);
• нізкая рухальная актыўнасць;
• непрыманне або ігнараванне праблемы залішняй масы цела збоку бацькоў і дзіцяці.

Лічбы. Аліментарная (харчовая) форма складае больш за 90% усіх выпадкаў атлусцення ў дзяцей.

Навошта патрэбен урач дзіцяці з атлусценнем?

Перш за ўсё для выяўлення прычыны захворвання i выключэння метабалічных ускладненняў.

Неабходна правесці абследаванне дзіцяці на прадмет наяўнасці цукровага дыябету або пераддыябетычных станаў (павышэнне ўзроўню глюкозы ў крыві нашча або парушэнне талерантнасці да вугляводаў), зменаў тлушчавага абмену і артэрыяльнай гіпертэнзіі ў падлетка.

Чаму так цяжка лячыць атлусценне ў дзяцей?

Захворванне мае хранічнае працяканне, лішак масы цела назапашваўся не адзін месяц. Таксама гаворка ідзе не толькі пра карэкцыю масы цела – ёсць паняцце «вагавага статусу» дзіцяці, які залежыць ад сукупнасці фактараў рызыкі збоку:

1. самога пацыента (узрост, пол, фізічнае развіццё і актыўнасць);
2. сям'і (размяшчэнне і колькасць тэлевізараў/камп'ютараў, прагляд тэлеперадач падчас прыёму ежы, звычкі і традыцыі адносна фізічнай актыўнасці і часу прагляду тэлевізара/відэа/камп'ютарных гульняў, разнастайнасць харчавання);
3. грамадства (урбанізацыя, рэклама фастфуду і сокаў, даступнасць заняткаў спортам і фізічнай культурай, наяўнасць спартыўных пляцовак, паркаў і г. д.).

Толькі ўздзеянне на ўсе складнікі вагавага статусу – гарантыя поспеху лячэння дзіцячага атлусцення.

Абавязковая ўмова лячэння – цеснае ўзаемадзеянне з усімі членамі сям'і па пытаннях харчавання і фізічнай актыўнасці.

Ёсць выдатная фраза французскага пісьменніка 18-га стагоддзя Жозэфа Жубера, якая актуальная і сёння: «Дзецям патрэбныя не павучанні, а прыклады».

Дзіця прымае сямейны стэрэатып харчавання і рухальнай актыўнасці. Немагчыма паспяхова карэктаваць масу цела ў сына ці дачкі з атлусценнем, калі сам ляжыш на канапе з фастфудам у руцэ! Лячэнне дзіцячага атлусцення – сямейная комплексная тэрапія са зменай стэрэатыпу харчавання і харчовых звычак ва ўсіх.

Недастатковая фізічная актыўнасць таксама часцей за ўсё носіць сямейны характар: у бацькоў няма часу або дзіця не хоча наведваць спартыўныя секцыі. Па рэкамендацыі Сусветнай арганізацыі аховы здароўя для прафілактыкі гіпадынаміі неабходна забяспечваць немаўлятам і дзецям ранняга ўзросту магчымасці для актыўнага руху, а дзецям, старэйшым за 5 гадоў – рэгулярную фізічную актыўнасць (60 хвілін у дзень).

Для добрых вынікаў у лячэнні важная як індывідуальная матывацыя дзіцяці, так і ўсёй сям'і. Вопыт паказвае: для сем'яў, якія лічаць асноўнай прычынай развіцця атлусцення абцяжараную спадчыннасць або недаацэньваюць праблему залішняй масы цела, не гатовыя да зніжэння вагі, неабходныя сямейныя заняткі з прыцягненнем вопытных псіхолагаў (псіхатэрапеўтаў).

«Мая 75-гадовая мама часта мяняе ролі. Зараз яна – бабуля, праз пяць хвілін – дзіця, яшчэ праз хвіліну – школьніца. Неяк раніцай яна турбавалася: «Мы ж сукенку школьную не памылі! У чым я заўтра пайду?» Мне давялося супакойваць: «Сукенка высыхае на балконе». Наступныя паўгадзіны мы рашаем задачы па матэматыцы за 4 клас. А вечарамі мне даводзіцца размаўляць з ёй голасам дзеда – толькі тады яна кладзецца спаць…»

Гэта рэальная гісторыя. Падобныя сюжэты могуць распавесці многія, у чыёй сям'і з'явіўся чалавек, які пакутуе ад дэменцыі.

Людзі забываюць імёны блізкіх, падзеі свайго жыцця, губляюць навыкі самаабслугоўвання, сыходзяць з дому ў невядомым напрамку... Гэта вельмі цяжкае выпрабаванне. І самая вялікая бяда, з якой сям'я сутыкаецца на пачатковым этапе, – абсалютнае няведанне, што такое дэменцыя і як дапамагаць хворым на яе.

Мы сабралі базавыя эфектыўныя рэкамендацыі з айчыннага і замежнага вопыту як палегчыць зносіны з такімі людзьмі, як абсталяваць кватэру пад іх патрэбы, як падтрымліваць у іх памяць і ўвагу. Гэта зусім нескладана.

Паводзіны і зносіны

Агульная парада: хварэць на дэменцыю не сорамна! Не трэба хаваць родных і замоўчваць праблему.

Стрымлівайце сябе, не зрывайцеся, не раздражняйцеся, хоць гэта вельмі цяжка. Памятайце, што ў чалавеку гаворыць не кепскі характар, а хвароба.

Не выключайце ўдзел роднага з дэменцыяй з сямейных спраў, запытвайцеся яго меркаванне, разам плануйце вольны час.

Звяртайцеся да сваяка па імені, каб чалавек не ператвараўся ў абязлічаны «баласт».

Размаўляйце больш пра мінулае, а не пра бягучы момант. Чалавек з дэменцыяй адчувае цяжкасці пры захаванні новых уражанняў у доўгачасовай памяці. А вось старыя ўспаміны, якія захоўваліся ў памяці да захворвання, наадварот, лягчэй узняць на паверхню. Таму пры размове не задавайце пытанняў, звязаных з новымі ўражаннямі. Напрыклад, «Што ты з'еў сёння на сняданак?». Лепш пытайцеся пра мінулае, пра дзяцінства, пра прыемныя падзеі.

Размаўляйце павольна і плаўна. У людзей з дэменцыяй змянілася хуткасць успрымання і перапрацоўкі інфармацыі.

Не павышайце рэзка тон. Чалавек з дэменцыяй у першую чаргу рэагуе на інтанацыю і беспамылкова адчувае раздражненне або напружанне.

Ініцыятыва ў размове павінна належаць вам. Па меры развіцця дэменцыі чалавеку ўсё больш складана пачынаць гутарку самастойна.

Фармулюйце пытанне так, каб на яго можна было адказаць проста: так; не; не ведаю.

Скажыце адну фразу і дачакайцеся рэакцыі, водгуку. Пасля, наступная фраза. Калі вымавіце адразу тры прапановы, некалькі пытанняў, ваш блізкі проста разгубіцца.

Калі блізкі чалавек перастаў рэагаваць на фразы, ніколі не кажыце пра яго ў трэцяй асобе ў яго прысутнасці – гэта прыніжае годнасць.

Выбірайце патрэбныя тэлеперадачы. Часта людзям з дэменцыяй цяжка глядзець тэлевізар, яны могуць перашкаджаць рабіць гэта іншым, раздражняцца. Гэта адбываецца таму, што ў некаторых перадачах глядач павінен дакладна сканцэнтравацца на тым, што гаворыцца. Тым, хто пакутуе ад дэменцыі, канцэнтрацыя даецца з цяжкасцю. Вы можаце ім дапамагчы, выбіраючы перадачы:

• у якіх гавораць менш, але выразна;
• якія не занадта моцна арыентуюцца на падзеі нядаўняга часу;
• якія не патрабуюць рабіць занадта шмат лагічных высноў.

Лепш уключаць музычныя перадачы, перадачы з ландшафтамі, яркімі фарбамі, лёгкім настроем і атмасферай, з біблейскімі лагоднымі прыпавесцямі.

Бывае, некаторыя думаюць, што людзі з тэлевізара знаходзяцца ў адным пакоі з імі. Таму калі тэлевізар дзейнічае на чалавека раздражняльна, пазбягайце яго.

Падтрымка памяці

Зрабіце альбом успамінаў. Для пацыентаў з дэменцыяй успомніць некаторыя дэталі іх жыцця – праблема. Ім асабліва цяжка запамінаць новую інфармацыю, напрыклад, імёны нованароджаных унукаў. І гэта іх вельмі засмучае.

Альбом успамінаў – добрая дапамога. Ён павінен утрымліваць апісання і карціны важных момантаў жыцця чалавека ад нараджэння да цяперашняга моманту.

Можна ўзяць невялікі, прыкладна 10x15 см фотаальбом, які лёгка насіць з сабой. Побач з фатаграфіяй напішыце каментарый, хто гэта, у якім годзе і месцы. Пішыце разборліва, пазбягайце вялікіх літар. Каментарый можа быць, напрыклад, такі: «Мая дачка Ніна ў двухгадовым узросце на пляжы ў Крыме».

Паспрабуйце, каб чалавек часта перачытваў такі альбом для ажыўлення ўспамінаў: пакідайце альбом, напрыклад, адкрытым у гасцёўні. Абнаўляйце яго змест!

Зрабіце плакаты, напрыклад, «Важныя людзі». Змясціце фатаграфіі галоўных людзей у жыцці чалавека, устаўце плакат у рамку і павесьце на сцяну.

Складзіце разам план на дзень. Пацыенту з дэменцыяй складана планаваць свой дзень. Ён, магчыма, ведае, што яму нешта трэба зрабіць, але не памятае, што менавіта. Для яго можа апынуцца вельмі праблематычным нават прапыласосіць пакой. Гэта можа прывесці да перажыванняў, да адчування ўласнай нікчэмнасці, аж да адчаю, дэпрэсіі або аддаленасці.

Памятайце: адчуванне патрэбнасці важна для ўсіх людзей – старых і маладых, здаровых і хворых.

Складзіце разам «спіс неабходных заняткаў», якія варта выканаць на працягу дня. Ён павінен знаходзіцца на прыкметным месцы (на халадзільніку або на дзвярах гасцёўні).

Прапануйце весці дзённік. Гэта дапамагае ўспомніць тое, што адбылося нядаўна. Нагадвайце часцей зазіраць у дзённік, няхай гэта будзе першае, што чалавек зробіць з раніцы. Дамоўцеся захоўваць дзённік на адным і тым жа месцы (напрыклад, побач з тэлефонам). Магчыма, лепш за ўсё захоўваць яго ў раскрытым выглядзе.

Што змяніць у памяшканні

Можна выкарыстоўваць у кватэры намаляваныя шыльдачкі. Арыенціры дапамагаюць чалавеку з дэменцыяй знайсці патрэбнае.

Такія людзі могуць страціць здольнасць адчуваць, калі трэба наведаць прыбіральню, забываюць, дзе яна знаходзіцца.

Завядзіце пэўны рэжым наведвання прыбіральні; пазначце дзверы вялікімі літарамі і яркімі колерамі.

Не пакідайце на відавоку лекі пры цяжкіх парушэннях у родных. Можна раскласці лекі па розных ячэйках і наляпіць на іх стыкеры. Растлумачце роднаму, што, калі ён прыняў лекі, трэба адарваць стыкер ад ячэйкі – так ён не заблытаецца, што ўжо прымаў, а што яшчэ не прыняў.

Як зрабіць, каб родны не згубіўся

Праінфарміруйце суседзяў. Скажыце, што ў вашага сваяка праблемы з памяццю. Абмяняйцеся тэлефонамі і папрасіце паведамляць, калі ён сыходзіць куды-небудзь адзін.

Стэлефаноўвайцеся штодня, калі жывяце асобна.

Рабіце свежыя фота блізкага, каб яго было прасцей шукаць, калі ён прапаў.

Ужывайце GPS-трэкер ці бранзалет. З іх дапамогай можна лёгка вызначыць месцазнаходжанне таго, хто заблукаў. Сёння, напрыклад, пошукава-выратавальны атрад «Анёл» дае ў арэнду сучасныя GPS-бранзалеты. Бясплатна, аплачваецца толькі паслуга кантролю і дапамогі. У гэты атрад можна звяртацца і ў тым выпадку, калі ваш родны чалавек знік.

Пішыце цыдулкі з адрасам чалавека, які пакутуе ад дэменцыі, і тэлефонам яго сваякоў і кладзіце іх яму ў вопратку і сумкі.

Нашыйце на адзенне цэтлікі, на якіх будзе пазначаны нумар тэлефона сваякоў і дадзеныя самога чалавека з дэменцыяй. Гэта дапаможа міліцыі і ў бальніцы.