Архив постов: Лютага 2022

На тэрыторыі Бабруйскай епархіі ў 25 км ад горада Асіповічы і ў 45 км ад Бабруйска, недалёка ад вёсак Карытнае і Коханаўка ёсць урочышча Прошча.

Гэта паляна ў лесе, у цэнтры якой царква, а побач — пабудаваная над крыніцай-студняй капліца і добраўпарадкаванае месца для аблівання. Храм прысвечаны абразу Божай Маці «Жываносная крыніца».

Як дабрацца? Найбольш зручны пад’езд з боку вёскі Коханаўка па лясной дарозе. Пасля дажджоў гэты шлях недаступны для легкавых аўтамабіляў. З бакоў урочышча Барок і вёскі Старое Сяло — цяжкапраходныя дарогі, якія могуць адолець толькі вела- і пешаходныя турысты.

Вада з той крыніцы мае лячэбную сілу, пра гэта сведчаць сотні і тысячы паломнікаў, якія прыязджаюць сюды з усіх куткоў Беларусі і з-за мяжы, каб памаліцца, абліцца вадой з цудадзейнай крыніцы і ўзяць яе ў запас. Вось ужо больш за 150 гадоў людзі атрымліваюць тут суцяшэнне ў смутку, аздараўліваюцца і ўмацоўваюцца ў веры. Месца вельмі светлае і прыгожае.

Слова «прошча», паводле тлумачальных слоўнікаў беларускай мовы, азначае месца (крыніца, камень, узгорак і інш.), надзеленае па ўяўленнях веруючых надзвычайнай сілай. Тут маліліся аб здароўі, збаўленні ад няшчасцяў.

Урочышча Прошча каля вёсак Коханаўка і Карытнае згадваецца ў архіўных дакументах, царкоўнай і гістарычнай літаратуры ад пачатку ХІХ ст. У 1864 годзе тут была пабудаваная драўляная царква ў гонар абраза Божай Маці, які нібыта аб’явіўся на бярозе.

Паводле падання, аднойчы з першапрастольнага свята ў вёсцы Карытнае ішлі два старцы-сляпцы. Як яны трапілі ў гэты лес – не памяталі. Куды не кінуцца – вакол дрэвы. Тады яны ўпалі на калені і сталі маліцца. Побач раптам зацурчэла крынічка. Старцы папілі вады, сталі відушчымі і ўбачылі на дрэве абраз Божай Маці.

Але яны не ведалі, як выйсці з лесу і праблукалі ўсю ноч. Раніцай неяк выбраліся да вёскі Карытнае, зайшлі да святара і расказалі, што з імі адбылося. Святар ударыў у званы і сабраў людзей, якія пайшлі да крыніцы і прынеслі абраз у царкву. Храм зачынілі і разышліся. Назаўтра прыйшлі, а абраза няма. Знайшлі яго зноў каля крыніцы, дзе адбылося цудадзейнае ацаленне сляпых. Пра ўсё гэта расказалі цару.

Той загадаў зноў забраць абраз у царкву і замкнуць яго на два замкі. Адзін ключ аддаць яму, а другі святару. Так і зрабілі, але калі на наступны дзень адчынілі храм, то абраза не было на месцы, ён зноў апынуўся каля крыніцы. Тады і вырашылі пабудаваць тут царкву.

У ХІХ – пачатку ХХ стст. каля лясной цэркаўкі збіраліся звычайна ў дзясятую Пятніцу пасля Вялікадня – Дзесятуху. У пачатку ХХ ст. над крыніцай ўзвялі каплічку. У 1924 годзе ваяўнічыя атэісты спалілі царкву і знішчылі крыніцу. Але яна шторазу прабівалася і прабівалася. Людзі ўпотай прыходзілі, ставілі крыжы, аднаўлялі каплічку, маліліся, набіралі ваду. Зноў і зноў аднаўлялі святыню.

Летам 1941 года ў гэтых мясцінах адбылася яшчэ адна трагедыя: была абкружана 32-я кавалерыйская дывізія Чырвонай Арміі. Старажылы расказвалі, што немцы сагналі сюды жыхароў пяці суседніх вёсак і шмат гараджан, якія на працягу тыдня хавалі загінулых. Пазней знаходзілі тут яшчэ шмат астанкаў забітых воінаў, зрабілі брацкую магілу.

Пасля вайны людзі не забыліся на гэтае месца. Сюды прыходзілі памаліцца. Бралі з сабой гаючую ваду і многія вылечваліся ад хвароб. У канцы 1950-х гадоў XX ст. жанчыне з вёскі Ясень Яўгеніі Сідаровіч ува сне з’явілася Божая Маці і сказала: «Ідзі ў Прашчу і будуй храм!». Коштам неймаверных намаганняў яна ўзвяла невялікую драўляную каплічку, аднак па загадзе мясцовых уладаў святыня была разбурана.

Толькі ў канцы 1980-х гадоў быў атрыманы дазвол на пабудову новага храма.

Штодзень дапамагаць будаўнікам прыходзілі па 15–20 чалавек з навакольных вёсак, нават прыязджалі з бліжэйшых гарадоў. Працавалі без усялякае ўзнагароды. На свята Успення, або трэці Спас (Хлебны, Арэхавы), 29 жніўня 1992 года ўладыка Філарэт асвяціў царкву ў імя Маці Божай Жываноснай крыніцы. З таго часу ў гэты дзень тут збіраецца шмат людзей. Многія прыязджаюць і прыходзяць напярэдадні свята, начуюць у намётах. Карытнянская Святая крыніца лічыцца адным з цудаў Асіповіцкага раёна.

У народзе існуе шмат паданняў пра тое, што вада ў крыніцы цудатворная. Вось некалькі такіх гісторый. Маленькая дзяўчынка цяжка хварэла, і яе бацькі ўжо зусім страцілі надзею. Аднойчы малая ўва сне Божую Маці, якая казала ёй, як знайсці яе абраз. Шмат храмаў і цэркваў аб’ехала сям’я, пакуль нарэшце не наведалі храм ва ўрочышчы Прошча.

Паспытаўшы святой вады, дзяўчынка неўзабаве паправілася. Падобная гісторыя адбылася з жанчынай, якой паставілі страшны дыягназ і строга забаранілі акунаць галаву ў халодную ваду. Ад вялікай роспачы яна не паслухалася і аблілася некалькі разоў крынічнай вадой. Цуд або проста супадзенне абставін, але пухліна ў галаве жанчыны стала хутка памяншацца.

Таксама ёсць мноства сведчанняў пра выпадкі нараджэння дзяцей у сямейных пар, якія даўно хацелі стаць бацькамі і прыязджалі ў Прошчу прасіць пра гэта ў Божай Маці перад абразом «Знаменне».

Раней з-за вялікай колькасці наведвальнікаў стваралася доўгая чарга з ахвочых набраць святой вады. Сёння зрабіць гэта лягчэй: крыніцу добраўпарадкавалі, устанавілі спецыяльную помпу і падвялі электрычнасць.

Цяпер вада падаецца ў краны, устаноўленыя каля сцен капліцы. Пры жаданні ёю можна абліцца ў сіняй пабудове непадалёк ад крыніцы. Паводле традыцыі, пілігрым, зняўшы вопратку, з малітвай аблівае сябе з галавы да ног трыма вёдрамі вады са святой крыніцы.

Колькасць курсаў па фэйсфітнэсу, фэйсбілдынгу, самамасажу расце кожны дзень. Звычайна іх праграмы складаюцца з комплексу маніпуляцый, якія падцягнуць скуру і накачаюць цягліцы, пазбавяць ад маршчын і здымуць ацёкі. У большасці яны накіраваныя на хатняе амаладжэнне.

Але там, дзе адны захапляюцца такой магчымасцю, іншыя кажуць, што падобныя праграмы бескарысныя і нават небяспечныя. Таму аўтар «СЛУШНА» вырашыла разабрацца, якія сакрэты хаваюцца за складанымі назвамі, і паразмаўляла з урачом-касметолагам Міжнароднага навучальнага цэнтра «Вергіна» Святланай Гаўрылавай.

Тэхнікі амаладжэння

 – Давайце спачатку вызначымся з азначэннямі. Што такое фэйсфітнэс, фэйсбілдынг, самамасаж? Праграммы называюцца па-рознаму, а ў іх могуць быць аднолькавыя практыкі. Можа усе гэтыя працэдуры і ёсць адно і тое ж?

 – Гэта тры розныя тэхнікі: падчас працэдур выкарыстоўваецца розны комплекс рухаў рук чалавека.

Фэйсфітнэс – гімнастыка для твара, якая дазваляе паслабіць цягліцы, зрабіць іх больш эластычнымі, добра «выкласці» падскурна тлушчавы пласт.

Фейсбылдінг – «пракачванне» цягліц, інтэнсіўныя рухі, накіраваныя на фарміраванне, конрутынг авала твару.

Самамасаж уяўляе сабой лёгкія рухі па масажных лініях, якія выконваюцца ў хатніх умовах на працягу 5–10 хвілін, з выкарыстаннем крэма.

– На ваш погляд, чаму гэтыя тры методыкі часта аб'ядноўваюць у адну праграму?

– Аб'яднанне звязана з прафесіяналізмам. Ёсць людзі, якія вельмі спагадліва ставяцца да прафесіі і сваіх задач. Ёсць іншыя. Для мяне фэйсбілдынг, фэйсфітнэс і самамасаж – розныя методыкі з агульнай мэтай  амаладжэння.

– Калі ўсе працэдуры сумешчаны ў адну праграму, як вызначыць, што адносіцца да фэйсіфінесу, што да фэйсбілдынгу… ?

– Калі вы прыйдзеце да спеціяліста па масажы, ён пасля дыягностыкі скуры вызначыць, што неабходна менавіта вам.

– Самастойна вызначыць не атрымаецца?

– Гэта як падабраць рэцэптуру хатняга догляду. Нельга купіць такі ж крэм, як у суседкі, і стаць шчаслівай. Мы ўсе розныя, і толькі прафесіянал бачыць, што падыходзіць канкрэтнай асобе. Таму, калі чалавек прымае рашэнне выкарыстоўваць тэхнікі і рабіць масажы самастойна, то лепей пракансультавацца з прафесіяналам.

Ён прааналізуе стан скуры, падбярэ найбольш актуальную праграму. Растлумачыць, што такое масажныя лініі, чаму трэба рухаць пальцамі менавіта ад цэнтра да перыферыі твару, дзе знаходзяцца кропкі завяршэння руху – тут няма дробязяў.

Няправільнае выкананне можа прывесці да праблем. Адбудзецца ўшчамленне нервовых канчаткаў, з'явяцца галаўны боль і набраканні пад вачыма.

– З якімі захворваннямі не варта самастойна праводзіць маніпуляцыі са скурай?

– Ёсць медыцынскія паказанні: артэрыяльная гіпертэнзія, анкалагічныя захворванні (у тым ліку ў поўнай рэмісіі), неўрыты. Перш чым абраць методыку, я раю атрымаць кансультацыю ў спецыяліста. Каб дакладна ведаць, што ў канкрэтным выпадку з'яўляецца больш бяспечным і прыдатным спосабам для барацьбы з узроставымі зменамі.

– Вельмі цікава, ці магчыма накачаць твар і гэтым вырашыць узроставыя праблемы, як абяцаюць курсы па фэйсбілдынгу?

–  Гэта немагчыма зрабіць. Таму што цягліцы твару вельмі адрозніваюцца ад цягліц шкілета. У нас на твары 48 цягліц і толькі лобная мае падвойнае прымацаванне, у астатніх – па адным. Усе цягліцы ўплятаюцца адна ў адну і ў кругавыя цягліцы рота і вачэй.

Чаму магчыма пракачаць цягліцы цела? Яны маюць два прымацаванні. Калі цягліцы шкілета атрафіраваліся, мы можам іх прывесці ў тонус з дапамогай трэніровак. У цягліц твару няма апоры для моцнага скарачэння. Іх не атрымаецца накачаць. Цягліцы твару можна зрабіць больш эластычнымі, раслабленымі, калі зняць спазм.

Фэйсбілдынг – глыбокая прапрацоўка мускульнага каркаса твару. Няправільнае выкананне тэхнікі можа прывесці да гіпертонусу.

– Што такое тонус і гіпертонус?

– Тонус – стан, пры якім цягліца скарачаецца і расслабляецца. А пры гіпертонусе мышца скарачаецца, але назад не вяртаецца. Парушаецца крывацёк, лімфаадток, што прыводзіць да змены стану скуры.

– Можаце падрабязней расказаць пра змены?

– Касметолагі працуюць з сям’ю праблемамі скуры – гэта себарэгуляцыя, запаленні, постакнэ, розацэя, купероз, пігментацыя, узроставыя змены. І двума тыпамі дэфектаў скуры – гіперкератоз і шрамы. Кожная праблема разглядаецца асобна, але ў сутнасці ўсе яны прыводзяць да старэння. Узроставыя змены – самая складаная задача.

Важна вызначыць марфатып старэння скуры. Ёсць мускульны, дэфармацыйны, стомлены, дробнамаршчыністы і смешаны тыпы. У славян генетычна слаба развітыя скуловыя косці і цягліцы. З узростам у нас лобная частка чэрапа ссоўваецца назад, а сківіца – высоўваецца наперад. Такім чынам апускаецца падскурна-тлушчавы пласт. Таму мы вельмі схільныя да стомленага марфатыпу старэння. Гэта выяўляецца ў выглядзе азызласці, птозу ў ніжняй траціне твару. Узнікае ўражанне, што чалавек вельмі стаміўся.

 – Чаму скура старэе?

– На мой погляд, старэнне скуры переважна адбываецца праз ультрафіялет. Альфа-прамяні пранікаюць глыбока ў дэрмальны пласт скуры і мяняюць ДНК клетак. Бэта-прамяні ўздзейнічаюць на паверхню скуры, выклікаюць хранастарэнне.

Пры ўздзеянні ўльтрафіялету выпрацоўваюцца свабодныя радыкалы, якія руйнуюць эласцін и калаген. Аднавіць іх немагчыма.

З узростам рагавы пласт скуры руйнуецца і перастае блакаваць ультрафіялет. Скура становіцца атанічнай (адрузлай). Косці старэюць, мышцы губляюць эластычнасць. З кожным годам яны перайначваюцца, а хуткасць узроставых змен павялічваецца. Памяншаецца скарачальная функцыя цягліц, яны прыходзяць у гіпертонус.

– Якія прычыны з'яўлення гіпертонуса?

– Могуць быць арганічныя (недахоп кальцыя, магнію, мікраэлементаў), псіханеўратычныя, механічныя (перанесеныя траўмы) прычыны. Да гіпертонусу можа прывесці працяглае знаходжанне ў адным палажэнні. Калі працуюць з гіпертонусам, першапачаткова вызначаюць прычыну, якая прывяла да яго. І пасля займаюцца цягліцамі. Калі ў арганізме, напрыклад, мала магнію, а курс масажу пачалі, не блакуючы першапрычыну, выніку не будзе.

– Часта можна пачуць сцвярджэнне, што з дапамогай фэйсфітнэса танізуюць цягліцы, а гэта дапамае ў амаладжэнні. Што падчас працэса адбываеца з цягліцамі?

 – Калі цягліца атанічная (друзлая), з дапамогай фэйсфітнэсу мы прымушаем яе скарачацца. Шчыпкамі, расціраннем і іншымі рухамі мы нагадваем ім, як яны павінны выконваць сваю функцыю.

– Мы гаворым пра тое, што зрабіўшы пэўныя працэдуры, можна танізаваць цягліцы. Але цягліца ў тонусе – раслабленая. Дык можа не трэба танізаваць, а неабходна раслабляць?

– Калі гаворым пра гіпертонус, адразу неабходна мышцу паслабіць і потым працаваць над тым, каб прывесці яе ў тонус – зрабіць эластычнай.

– А што адбываецца падчас самамасажа?

– Самамасаж стымулюе рухі крыві па крывяноснай сістэме, павышае скарачэнне сценак сасудаў, так умацоўваюцца капіляры, а гэта блакіроўка купероза. Таксама масаж паляпшае пранікненне актыўных інгрэдыентаў касметычных сродкаў у скуру.

– З якімі ўзроставымі зменамі скуры можна змагацца з дапамогай фэйсфітнэса, фэйсбілдынга або самамасажа? Напрыклад, выправіць апалы авал твара?

– Можна з дапамогай пэўных масажных тэхнік, якія праводзяцца па лімфалініі. Так мы зможам пазбавіцца ад лімфазастоя і актывізуем рух лімфаадтоку, тым самым знімем птоз.

– … заломы, маршчыны?

– Ёсць два тыпу маршчын – статычныя і дынамічныя. Статычная маршчына – гэта ўжо сфарміраваны залом у цягліцавым каркасе. Статычныя маршчыны прыкметныя, мы іх бачым, калі цягліца знаходзіцца ў спакоі. З дапамогай танізавання цягліцы мы можам скараціць глыбіню маршчыны, але не прыбраць яе. Дынамічныя маршчыны ўтвараюцца падчас руху цягліцы (мімікі), у стане спакою мы іх не бачым. З дапамогай масажу можам працягнуць пераход дынамічных маршчын у статычныя.

– … бульдожыя шчокі?

– Не думаю, што з дапамогай трэніровак і масажу можна вырашыць гэтую праблему.

– … маршчыны пад вачыма?

– Яны фарміруюцца ад абязводжанасці. Атанічнасць кругавой цягліцы вока мы можам зняць з дапамогай самамасажу. Будзе актывізавацца выпрацоўка фібрабласты, што дасць дадатковае ўвільгатненне. Але скура вакол вачэй далікатная, яна адрозніваецца ад скуры твара. Тут няма бліскучага і крупчастага пластоў, у вобласці арбіталі няма падскурнага тлушчавога пласта. Ёсць толькі арбітальны тлушч, які з'яўляецца блакатарам траўматызацыі вочнага яблыка і нічога агульнага з падскурна-тлушчавым пластом не мае. Таму прыбраць дробныя маршчыны толькі з дапамогай масажу не атрымаецца.

– … другі падгардзёлак?

– Другі падгардзёлак – гэта гіпертонус цягліц і фарміраванне падскурна-тлушчавага пласта. Праблема другога падгардзёлка звязана з работай бакавой цягліцы шыі, падраменічнай і трапецападобнай цягліц. Таму ўздзейнічаць толькі на мышцу недастаткова, неабходны комплексы падыход. Спачатку з дапамогай масажу трэба прапрацаваць мышцы дэкальтэ, спіны і толькі потым варта думаць пра лакальнае ўздзеянне.

Але калі ўзнік вялікі падскурна-тлушчавы пласт, то дакладнай лініі падгардзёлка вы ўсё роўна не ўбачыце. Таму далей неабходна працаваць з падскурна-тлушчавым пластом. Існуе шмат метадаў барацьбы, у тым ліку хірургічны.

– Наколькі магчыма цягліцы твара аднавіць да генетычна зададзенага стану?

– Не думаю, што ўвогуле магчыма. Было б усё проста, калі б мы маглі ўсё свае недахопы прывесці ў першапачатковы стан, мы б проста не старэлі. Але кожныя 5 гадоў цягліцы твара губляюць 2% аб'ёму. Гэта незваротны працэс.

Вельмі багатую гісторыю мае папулярная ў жыхароў Лебедзева і Маладзечна крынічка за вёскай Лешна. Тутэйшае насельніцтва шануе крынічку цягам амаль 300 гадоў.

Людзі сцвярджаюць, што вада з яе мае гаючыя ўласцівасці і дапамагае пры хваробе вачэй, лечыць язвы. На карысць і хворай жывёле.

Як дабрацца?

Ехаць да крыніцы лепш за ўсё праз вёску Лешна. Дзеля гэтага трэба праехаць праз усю вёску. Потым па Палявой вуліцы павярнуць направа ў бок ручая, зарослага хмызняком. У канцы вуліцы павярнуць налева і працягваць рух па дарозе ўздоўж таго ж ручая.

Накатаная дарога прывядзе наўпрост да крыніцы, якая знаходзіцца ля вытокаў безназоўнага ручая.

У 5-ці км на захад ад Маладзечна і ў паўкіламетры ад вёскі Лешня здаўна бруіць крынічка, якая ператвараецца ў ручай, а той упадае ў раку Нявежа. Месца вакол добра ўпарадкаванае, пастаўлены паклонны крыж. Пры з’ездзе з шашы на палявую дарогу да крыніцы таксама ўсталяваны крыж. Крыніца — на ўліку як помнік прыроды мясцовага значэння.

І па сёння старажылы ў наваколлі сцвярджаюць, што на ўласныя вочы бачылі ў крыніцы абраз Маці Божай. Прычым некаторыя ўдакладняюць, што на дне бачылі менавіта абраз Божай Маці Чанстахоўскай.

 Расказвае Ірэна Сінько: «Было гэта ў 1954 годзе. Разам з іншымі дзецьмі я гуляла каля крыніцы. Памятаючы словы мамы, якая наказвала заўсёды папіць гэтай вады ды абмыць у ёй рукі і ногі, каб не балелі, мы нахіліліся над студняй і ўбачылі на дне абраз Маці Божай Чанстахоўскай. Залачоны. Я стала адразу гаварыць пацеры (мамуся так вучыла), а адна дзяўчынка кажа: «Гляньце, нехта ікону паклаў у студню», і дубцом спрабавала яе парушыць. Ікона знікла».

Спрадвеку лічылася, што вада цудадзейнай крыніцы дапамагае ад розных хвароб, а ў першую чаргу ад хвароб вачэй.

Святкаванне каля яе праводзілі на дзясятую пятніцу – Дзесятуху – пасля Вялікадня, як праваслаўныя, так і каталікі. Сама традыцыя ўшанавання вельмі старажытная. Пачалася яна з дахрысціянскіх часоў і звязаная з ушанаваннем багіні-апякункі крыніц Мокашы, пазней – з надыходам хрысціянства – Параскевы Пятніцы.

У нашых продкаў існавала павер’е, звязанае з дванаццаццю святочнымі пятніцамі ў годзе і адмысловы апакрыфічны (не зацверджаны царквой) пятнічны каляндар. Таму даўней фэсты ва ўсходніх славян праводзіліся ля крыніц менавіта ў пятніцу.

Таксама раней у дзень святкавання Найсвяцейшага Сэрца Езуса Хрыстуса (22 чэрвеня) ад драўлянага касцёла, які стаяў у вёсцы Лебедзева, сюды ішла працэсія з крыжамі, харугвамі і перасоўным алтаром. Паводле падання, менавіта ў гэты дзень на крыніцы аб’явіўся абраз.

Ад касцёла з Лебедзева выпраўлялася працэсія і ў 10-ю Пятніцу пасля Вялікадня. Праваслаўныя з Лебедзева ішлі сюды хрэсным ходам у 10-ю Пятніцу пасля Вялікадня ад Крыжаўздзвіжанскай царквы. Калі Вялікдзень супадаў у католікаў і праваслаўных, то ўсе ішлі разам.

У гістарычнай літаратуры згадкі пра крыніцу сустракаюцца з сярэдзіны ХІХ ст. Над крыніцай стаяла драўляная студня, побач крыжы. У 1904 годзе крыніца раптам стала замінаць царскім уладам, і па загадзе чыноўнікаў адзін вясковец спілаваў крыжы. У хуткім часе ён памёр.

Гэты выпадак размежаваў вернікаў. Каталікі сталі сцвярджаць, што крынічка належыць да іх канфесіі. Пасля ўлада змянілася, і ў 1920 годзе над крыніцай пабудавалі капліцу памерам 3х3 метры, паставілі каталіцкі крыж, усталявалі кап­таж з бетоннай цамб­ра­вінай. Пачалі добраўпа­радкаваць і іншыя крынічкі. Усяго ў 1925 годзе ў гэтых мясцінах іх налічвалі ажно тры дзясяткі. З крыніц утваралася рачулка Лешна.

У 1947 годзе ўлады забаранілі людзям хадзіць да крыніцы. Але напярэдадні свята Дзесятухі некаторыя набожныя вернікі з Маладзечна ішлі сюды на каленях, а з Лебедзева ішлі хрэсным ходам з харугвамі.

У 1958 годзе ў 10-ю Пятніцу пасля Вялікадня на Святым месцы сабралася больш за 200 вернікаў. Удалося правесці малебен і абрад асвячэння вады. Людзі набіралі ваду і ахвяравалі ў крыніцу грошы.

Праз нейкі час кіраўніку калгаса было загадана луг каля прыбярэжнай паласы рэчкі ўзараць аж да самай крыніцы і знесці крыж, які быццам бы перашкаджаў апрацоўваць зямлю. Загад мусілі выканаць. Крыж зноў спілавалі і нават раструшчылі яго гусеніцамі трактара. Каптаж і каплічку знес­лі бульдозерам, а саму крынічку засыпалі і зруйнавалі з зямлёй. Адбылося гэта дзесьці напачатку 1960-х гадоў.

Людзі плакалі ад бездапаможнасці. Але праз год крыніца прабілася ў іншым месцы – на двац­цаць метраў вышэй па ручаі. Яна цурчыць тут і сёння, карыстаючыся яшчэ большай папулярнасцю. Людзі  сталі патаемна хадзіць да яе, прыязджалі з суседніх краін, нават у снежныя зімы. Жыхары бліжэйшых вёсак тры гады запар аднаўлялі тут крыж, але ўлады кожны раз яго знішчалі.

Толькі пасля таго як Беларусь атрымала незалежнасць, вернікі з Лебедзева, сабраўшы грошы, зноў добраўпарад­кавалі Святое месца.

Яны зрабілі каптаж, альтанку, паставілі побач крыж. На гэты крыж людзі, якія прыязджаюць па ваду, навязваюць стужкі. Павер’е сцвярджае, што гэта павялічвае лекавыя ўласцівасці вады.

Цяпер у дзень Найсвяцейшага Сэрца Езуса ад касцёла св. Юзэфа з Маладзечна сюды ідуць працэсіяй. Напярэдадні капліцу ўпрыгожваюць кветкамі, галінкамі бярозы ды язміну. Ёсць звесткі, што крынічку ў Лешне гадоў пяць таму асвячаў і праваслаўны святар. Праваслаўныя збіраюцца тут, як і сотні гадоў таму, у 10-ю Пятніцу пасля Вялікадня. А ў звычайныя дні сюды ледзь не кожныя чвэрць га­дзіны пад’­язджаюць аўта­ма­шыны. Людзі набі­раюць ваду ка­ніс­тра­мі, вялікімі і малымі пластыкавымі бу­тэль­камі. Яна не псу­ецца па некалькі меся­цаў…

Калісьці, даўным-даўно, зоркі на небе не проста мігцелі і зіхацелі дзе каторай у галаву ўзбрыдзе. Яны безупынна вадзілі незвычайныя карагоды: зоркі не трымаліся за праменьчыкі, а беглі адна за адной роўненькімі  шнурочкамі ўсяго ў двух накірунках.

Так, насамрэч, карагоды былі два.  Адзін — з поўначы на поўдзень, другі — з поўдня на поўнач. Яны рухаліся побач, ніколі не збіваючыся са свайго шляху, не спыняючыся ні на імгненне, не перасякаючыся. Гэта было вельмі зручна: зоркі маглі ўвесь час вітацца з наступнай суседкай, хуценька дзяліцца навінамі.

Бывала, якая-небудзь зорка згасала. А недзе ў прасторах бясконцасці нараджаліся новыя зоркі і спяшаліся заняць месца ў карагодзе. Тым, хто з захапленнем глядзеў на неба, здавалася, што ў начной вышыні насустрач адзін адному цякуць два зіхоткія ручайкі.

Так і доўжылася б пэўна, аж да гэтай пары. Але нарадзіліся ў глыбінях космасу дзве зоркі-блізняткі. Былі яны падобныя як дзве кроплі вады. І характары мелі аднолькава вясёлыя і вельмі цікаўныя. Зорачкі адразу дамовіліся стаць у розныя карагоды, каб мець магчымасць хаця б зрэдку сустракацца.

А возера, у роўнядзі якога, нібы ў люстэрку, адбіваліся карагоды, ажно кішэла русалкамі і вадзянікамі. Яны таксама любілі вадзіць карагоды, але іх ніхто не бачыў. Ніхто не захапляўся вытанчанасцю і зграбнасцю русалчаных постацей, ззяннем іх вачэй і серабрыстымі галасамі. А русалкам так хацелася, каб іх заўважылі! Яны нават спрабавалі карагод наладзіць тым жа парадкам, што і ў зорак, але нешта не атрымівалася. І таму русалкі танчылі, пабраўшыся ў мноства невялічкіх карагодаў.

Аднойчы адна з зорачак-блізнятак заўважыла, як прыветна махае ёй  рукой русалка з возера. Зорачка зацікавілася.

– Хто махае нам? – запыталася яна ў зоркі, якая на імгненне аказалася побач.

–Не ведаю. Запытайся яшчэ ў каго-небудзь.

Зорачка задала гэтае пытанне наступнай зорцы, і яшчэ некалькім. Але ніхто не мог нічога адказаць. Неўзабаве прыйшла чарга ёй сустрэцца са сваёй сястрыцай-блізняткай.

– Я таксама не ведаю, хто махаў табе. Але абавязкова пацікаўлюся ў сястрыц, якія бягуць за табой следам і з якімі я хутка сустрэнуся, – паабяцала зорачка.

Пытанне пашло гуляць ад зоркі да зоркі па абодвум ланцужкам. І  атрымалася так, што неўзабаве ўсіх зорачак зацікавіла адно і тое ж. Усё часцей кідалі яны свае позіркі на возера, спрабуючы што-небудзь разгледзець. Але на роўнядзі возера бачылі толькі сваё адлюстраванне.

Той цікаўнай зорачцы, што першая звярнула ўвагу на возера, раптам прыйшло ў галаву:

– Глянь, сястрыца, – шапнула яна бліжэйшай суседцы, – там жа таксама зоркі танчаць. Пэўна, нашы суродзічы. Як цікава! Трэба было б наведацца да іх, пазнаёміцца.

Гэтая думка таксама хуценька абляцела зорныя карагоды. Цікаўнасць зорак усё расла, і калі зорачкі-блізняткі, сустрэўшыся ў чарговы раз, разам далі нырца на дно возера, следам за імі, нібы дамовіўшыся, пацяклі абодвы зорныя ручайкі.

Якое ж было здзіўленне зорачак, калі замест суродзічаў, яны сустрэліся з ніколі нябачанымі істотамі: Русалкамі і Вадзянікамі. А Русалкі так зарадаваліся незвычайным госцям, што імгненна наладзіла свята і запрасілі зорачак патанчыць разам. Праўда, у возеры нябесным жыхаркам было цеснавата. Але ў цеснаце, ды не ў крыўдзе.

Што і гаварыць, вясёлыя атрымаліся скокі. Адны зоркі, пабраўшыся за рукі з Русалкамі, вадзілі русалчаныя карагоды, другія танчылі самі па сабе. Трэція разам з Вадзянікамі  гулялі ў сляпую курыцу. Набегаліся, наскакаліся!  Прыйшоў зоркам час на неба вяртацца, а яны не могуць у карагоды свае сабрацца. За бегатнёй  пераблыталіся так, што ўжо ніхто не мог дакладна успомніць, хто за кім стаяў. Нават да сваркі справа дайшла.

Адны даводзяць: так трэба, а іншыя – не, не так! Давялося зорачкам на неба вяртацца без усялякага парадку. Яны проста шуганулі з возера адтуль, дзе хто стаяў. І ўжо больш ніколі не змаглі дамовіцца стаць як мае быць. Толькі некаторым удалося захаваць ранейшы парадак.

Яны ўпарта трымаліся разам, не зважаючы на тых сястрыц, што назаўсёды адмовіліся станавіцца ў карагоды. Так утварыліся сузор’і. Нашы зорачкі-блізняткі як танчылі, пабраўшыся праменьчыкамі, так і апынуліся ў адным сузор’і. Ці не таму яно і стала звацца Блізнятамі? Праз нейкі час людзі далі назвы і іншым сузор’ям і склалі пра іх цікавыя легенды.

Каранавірусная інфекцыя не стамляецца падкідваць сюрпрызы ў выглядзе новых штамаў. Прайшло не так многа часу з моманта, калі з'явіўся дэльта-штам, а сёння ўжо гаворка ідзе пра тое, што на змену яму прыйшоў «амікрон».

Якія сімптомы новага штаму COVID-19? Чым ён адрозніваецца ад свайго папярэдніка? Ці выклікае новы штам цяжэйшае цячэнне? Хто ў групе рызыкі? Сабралі самае актуальнае.

Адрозненне «амікрона» ад іншых штамаў COVID-19

Упершыню пра новы штам каранавіруснай інфекцыі загаварылі ў канцы лістапада 2021 года. Была агучана гіпотэза, што «амікрон» узнік у выніку змен, якія адбыліся пасля таго, як вірус COVID-19 патрапіў у арганізм чалавека з імунадэфіцытам.

«Амікрон» утрымоўвае большую колькасць мутацый у параўнанні з ужо вядомымі штамамі каранавіруса. У яго геноме навукоўцы выявілі пяць дзясяткаў мутацый, больш за 30 з якіх прыпадае на спайк-бялок, які адказвае за здольнасць віруса пранікаць у клеткі арганізма. Змены ў бялку дазваляюць «амікрону» быць менш уразлівым для антыцелаў, ускладняюць выяўленне імі патагена.

Цалкам «амікрон» пакуль не вывучаны. Зрэшты, ужо вядома, што ён валодае большай хуткасцю распаўсюджвання (па некаторых дадзеных, «амікрон» у больш чым 5 разоў заразней «дэльты»). Адной з прычын такой хуткай заразнасці новага варыянту SARS-CoV-2, па здагадцы навукоўцаў з Ганконга, з'яўляецца тое, што ён у 70 разоў хутчэй, чым «дэльта», размнажаецца ў верхніх дыхальных шляхах (менавіта туды вірус трапляе ў першую чаргу), а значыць, нашмат прасцей заражае навакольных.

Выказваюцца таксама асцярогі аб зніжэнні імуннай абароны пасля вакцынацыі або выздараўлення ад каранавіруса.

Папярэднія дадзеныя сведчаць аб падвышанай рызыцы паўторнага заражэння «амікранам» у параўнанні з іншымі варыянтамі SARS-CoV-2. Акрамя таго, у дзяцей ён дыягнастуецца часцей, чым іншыя варыянты COVID-19.

Найбольш частыя сімптомы «амікрона» – галаўны боль, катар і боль у горле, у дзяцей – сып. Такі сімптом, як страта нюху і густу, фіксуецца значна радзей, расказаў у эфіры тэлеканала «Беларусь-1» загадчык кафедры інфекцыйных хвароб і дзіцячых інфекцый БелМАПА Юрый Горбіч.

Юрый Горбіч:
— У пацыентаў часта сустракаецца боль у горле, закладзенасць носа. Такі сімптом, як адсутнасць пахаў і густу, рэгіструецца радзей, чым пры заражэнні першапачатковымі штамамі. Калі ў першыя да «дэльты» варыянты адсутнасць пахаў і густу сустракалася практычна ў кожнага першага – у 80 - 90% хворых, то цяпер – у 40 - 50%. Разам з тым адсутнасць гэтага сімптому не гаворыць аб тым, што ў вас няма COVID-19. Што да прыкмет «амікрона» у дзяцей, адрозніць яго ад любой іншай ВРВІ па сімптомах практычна нерэальна. Пры гэтым у хворых часцей апісваюць розныя варыянты сыпу.

Сярод апісаных скаргаў у заражаных амікрон-штамам COVID-19 сустракаюцца таксама:

• моцная стомленасць;
• падвышаная тэмпература;
• пачашчаны пульс;
• «смуга» ў мозгу;
• сухі, але нямоцны кашаль;
• ламота ў мышцах (міалгія);
• начная патлівасць;
• страта апетыту;
• магчымыя дыярэя і рвота;

Калі чалавек становіцца заразным

Чалавек з амікрон-штамам можа распаўсюджваць каранавірус літаральна праз суткі-двое пасля заражэння, яшчэ да з'яўлення сімптомаў, якія могуць наступіць пазней, на трэція-пятыя суткі. Гэта значыць, што рызыка перадачы інфекцыі высокая ўжо ў інкубацыйным перыядзе.

Юрый Горбіч:
— Ёсць залатое правіла, якое добра запамінаецца: два дні да клінікі і два дні пасля яе чалавек найбольш заразны. Калі мы пры пачатковым вуханьскім варыянце казалі, што ў першы тыдзень адзначаецца слабасць і бліжэй да 8 - 12 дня пачынаюць узнікаць сур'ёзныя праблемы, то пры «дэльце» і «амікроне» гэта 4 - 5, а часам трое сутак.

Некаторыя даследчыкі адзначаюць, што амікрон-штам па сваёй кантагіёзнасці (здольнасці лягчэй перадавацца ад чалавека да чалавека) перасягнуў адзёр, які раней лічыўся самым заразным захворваннем.

Хто знаходзіцца ў групе рызыкі цяжкай плыні

Пакуль няма дастатковай інфармацыі, што новы штам больш небяспечны, чым «дэльта». Разам з тым найбольшай рызыцы цяжкага цячэння інфекцыі пры заражэнні «амікронам», на думку экспертаў СААЗ, падвяргаюцца людзі, якія не прайшлі вакцынацыю супраць каранавіруснай інфекцыі, пажылыя і людзі са спадарожнымі захворваннямі.

«Амікрон» памаладзеў, часцей ім заражаюцца дзеці, у якіх у большасці выпадкаў захворванне працякае ў лёгкай форме. Аднак, паводле папярэдніх назіранняў, верагоднасць шпіталізацыі ў іх пры «амікроне» на 20% вышэй, чым пры «дэльце». Максімальнай рызыцы (па дадзеных СААЗ) схільныя дзеці ва ўзросце да 5 гадоў. Сярод ускладненняў могуць назірацца бранхіёлы і пнеўманія, дыярэя, рвота і абязводжванне.

Вакцынацыя супраць COVID-19

Эфектыўнасць наяўных вакцын супраць COVID-19 у дачыненні да «амікрона» некалькі зніжаецца. Аднак вынік можа паляпшацца пры ўвядзенні бустэрнай дозы вакцыны.

Юрый Горбіч:
— Калі чалавек вакцынаваны або атрымаў бустерную дозу тры месяцы таму, то эфектыўнасць вакцын дакладна вышэй за 50%, а па некаторых дадзеных – набліжаецца да 70 - 80%. Калі чалавек не вакцынаваны або атрымаў бустерную дозу або перахварэў чатыры месяцы таму, ёсць вельмі неаптымістычная дадзеныя, што эфектыўнасць 15 – 20%. Але ёсць і больш аптымістычныя дадзеныя, якія сведчаць, што эфектыўнасць каля 40 - 50%. Калі пры «дэльце» мы казалі, што бустэрная доза ў асноўным для груп рызыкі, то пры «амікроне» яна становіцца абавязковай, каб прыбраць гэты ўзровень захворвання. Некаторыя памылкова называюць рэвакцынацыяй, гэта бустэр – больш моцная доза.

Сітуацыя ў Беларусі

У Беларусі па-ранейшаму дамінуе «дэльта», але яго паступова выцясняе «амікрон». Некаторы час, паводле прагнозу, абодва варыянты каранавіруснай інфекцыі будуць цыркуляваць паралельна, але паціху "амікрон" выйдзе на лідзіруючыя пазіцыі. Уздым узроўня захворвання COVID-19 у нашай краіне прагназуецца на канец студзеня-пачатак лютага. Аналагічная сітуацыя назіраецца ў краінах Еўропы і ЗША.

Юрый Горбіч:

— Прагноз, які можна зрабіць (насамрэч ён вельмі ўмоўны, таму што сказаць са стоадсоткавай верагоднасцю не можа ніхто): пачынаючы з 20-х чысел студзеня і сканчаючы першымі 10 днямі лютага – дзесьці ў гэтым прамежку магчымы досыць высокі рост захваральнасці COVID-19 на фоне зніжэння захваральнасці на грып.

Спецыялісты яшчэ раз нагадваюць аб неабходнасці прымаць меры па зніжэнні рызыкі COVID-19, такія як вакцынацыя, нашэнне масак, гігіена рук, фізічнае дыстанцыяванне, праветрыванне памяшканняў, пазбяганне людных месцаў.

Пра тое, што ежа мае прамы ўплыў на здароўе, нікому тлумачыць не трэба. Даказана, што паўнавартаснае разнастайнае збалансаванае па складзе меню і захаванне рэжыму харчавання могуць служыць прафілактыкай развіцця неінфекцыйных захворванняў і станоўча ўплываць на працягласць жыцця.

Але ежа таксама здольная «рабіць» настрой, ствараць пазітыўны эмацыянальны фон і ў цэлым умацоўваць псіхічнае здароўе. Гэта магчыма, дзякуючы асаблівым рэчывам, якія ўваходзяць у састаў прадуктаў.  Мы раскажам, якая ежа можа зрабіць вас хаця б крышачку больш шчаслівым.

Як ежа ўплывае на псіхічнае здароўе і настрой

Варта заўважыць, што ўзаемасувязі ежы, настрою і псіхічнага здароўя вучоныя надаюць сёння асаблівую ўвагу. Напрыклад, Сайман Эванс, дацэнт кафедры Мічыганскага ўніверсітэта (ЗША), вывучае гэтую сувязь на працягу некалькіх апошніх гадоў. У прыватнасці, яго цікавіць эфектыўнасць нефармацэўтычных сродкаў і ладу жыцця (дыеты, сну і фізічных практыкаванняў) для вырашэння праблемаў з псіхічным здароўем (прафілактыка і лячэнне дэпрэсій, біпалярнага расстройства, хранічнага стрэсу, трывогі і г.д.).

Безумоўна, многае пра сувязь паміж ежай і псіхічным здароўем ды настроем яшчэ толькі трэба будзе даведацца. Але сёе-тое ўсё ж такі ўжо вядома. Напрыклад, што ёсць дакладная сувязь паміж фізічным, псіхічным і кагнітыўным здароўем. Вучоныя, якія займаюцца праблемай хваробы Альцгеймера, так і заяўляюць: «Што добра для сэрца, тое добра для галавы».

Мозг чалавека не функцыянуе ў вакууме. Важна разумець узаемадзеянне паміж целам і мозгам. Напрыклад, дакладна вядома, што хваробы сэрца і цукровы дыябет часта спалучаюцца з расстройствамі настрою. Адсюль разуменне патэнцыяльных недахопаў ужывання вялікай колькасці рафінаванага цукру.

Ён уздзейнічае на тыя ж цэнтры галаўнога мозгу, што і некаторыя наркотыкі, якія выклікаюць прывыканне. Таму залежнасць ад салодкага цалкам рэальная, як і эмацыянальная нестабільнасць, ажно да псіхічных расстройстваў пры адсутнасці «наркотыку».

Яшчэ адзін аб'ект навуковай цікавасці ў яго ўплыве на псіхаэмацыянальную стабільнасць – мікрабіём кішэчніка. Ёсць цэлы шэраг даследаванняў, якія пацвярджаюць уплыў мікрабіёты на рызыку развіцця неінфекцыйных захворванняў, ажно да смяротна небяспечных, такіх, напрыклад, як каларэктальны рак.

У сваю чаргу мікрабіём (дакладней, яго якасны склад) чула рэагуе на характар і састаў харчавання. Доктар Эванс, правёўшы шэраг доследаў, прыйшоў да высновы, што мікрабіём кішэчніка можа быць звязаны з пэўнымі формамі паводзінаў і псіхічных расстройстваў.

Вучоны вывучыў каля 250 узораў мікрабіёма пацыентаў з біпалярным расстройствам, здаровых людзей з кантрольнай групы і выявіў істотныя адрозненні. Аказалася, што якасць сну, неспакой, дэпрэсія і манія ў людзей з біпалярным расстройствам звязаныя з пэўнымі тыпамі мікраарганізмаў у кішэчніку. Аналагічныя вынікі паказалі і іншыя даследаванні.

Што есці, каб узняць настрой

Доктар Эванс прызнаецца: «Мне не падабаецца падахвочваць людзей пазбягаць пэўных прадуктаў; кожны чалавек індывідуальны. Будзьце больш простымі і давярайце сваім інстынктам». Разам з тым, вучоны прызнае, што ёсць пэўныя рэчывы з даказанай эфектыўнасцю ва ўмацаванні здароўя, у тым ліку псіхічнага яго складніку.

Прадукты харчавання, якія ўтрымліваюць гэтыя рэчывы ў вялікай колькасці, вядома, павінны пераважаць у рацыёне, калі вы заўсёды хочаце быць у добрым здароўі і добрым настроі.

1. Трыптафан

Трыптафан удзельнічае ў сінтэзе сератаніну – важнага нейрамедыятара, які выпрацоўваецца мозгам і адыгрывае асноўную ролю для нармалізацыі сну, апетыту і кантролю над імпульсамі. Павышаны ўзровень сератаніну сапраўды можа дапамагчы ўзняць настрой, нездарма яго называюць гармонам шчасця. Але вытворчасць сератаніну абмежаваная даступнасцю трыптафану.

Самы час нагадаць, што трыптафан адносіцца да незаменных амінакіслотаў. Г.зн., арганізм яго не сінтэзуе і можа атрымаць толькі звонку – з ежай.

Да прадуктаў з высокім утрыманнем трыптафану адносяцца індычка, арахіс і іншыя арэхі, соевыя прадукты, ласось, шпінат, чырвоная і чорная ікра ды інш.

2. Магній

Гэта адзін з найбольш важных для здароўя чалавека мікраэлементаў. Сярод станоўчых эфектаў магнію – яго здольнасць тармазіць працэсы ўзбуджэння ў цэнтральнай нервовай сістэме і зніжаць адчувальнасць арганізма да негатыўных знешніх уздзеянняў.

Але, як ні дзіўна, ёсць дадзеныя, што ў большасці людзей назіраецца дэфіцыт магнію (мабыць, толькі ад недахопу вітаміну D пакутуе больш). Можа быць, гэтым часткова тлумачацца такія распаўсюджаныя зараз павышаная нервовасць і трывожнасць, хранічная стомленасць і бяссонніца, беспрычынны галаўны боль... Менавіта так рэагуе наша нервовая сістэма на зніжэнне ўзроўню магнію ў арганізме.

Таму каб нервы былі ў парадку, а настрой на вышыні, неабходна цалкам задавальняць сутачную патрэбу ў магнію. Асабліва багатыя на магній пшанічнае вотруб'е і аўсяныя шматкі, арэхі (арахіс, кэш'ю, міндаль, кедравыя і грэцкія арэхі), гарбузовыя семачкі, шпінат, соевыя бабы, фінікі, бананы і інш.

3. Амега-3 тлустыя кіслоты

Мозг на 60 працэнтаў складаецца з тлушчу, таму ў рацыёне абавязкова патрэбныя здаровыя тлушчы, лічыць доктар Эванс. Адным з пажыўных рэчываў, якія даказалі карысць для фізічнага і псіхічнага здароўя, з'яўляюцца амега-3 тлустыя кіслоты, якія адносяцца да незаменных (гэта значыць, не сінтэзуюцца ў арганізме).

Разам з тым, амега-3 тлустыя кіслоты валодаюць супрацьзапаленчымі ўласцівасцямі, падаўляюць выдзяленне гармонаў стрэсу, аказваюць спрыяльнае ўздзеянне на развіццё і функцыю нервовай тканкі і многае іншае. Сярод даказаных эфектаў амега-3 тлустых кіслотаў таксама іх здольнасць нармалізаваць артэрыяльны ціск і прафілактаваць хваробы сэрца і сасудаў.

Асноўнай крыніцай амега-3 тлустых поліненасычаных кіслотаў з'яўляецца рыба тлустых гатункаў (ласось, сардзіны, селядзец, скумбрыя, траска і інш.). На карысныя тлушчы таксама багатыя аліўкавы алей, грэцкія арэхі, насенне лёну і чыа, авакада.

4. Фітанутрыенты і поліфенолы

Фітанутрыенты – гэта рэчывы, якія ўтрымліваюцца ў раслінах і выконваюць ахоўную функцыю ад негатыўных уздзеянняў навакольнага асяроддзя. Ужываючы рэгулярна і ў вялікай колькасці прадукты, багатыя на фітанутрыенты, чалавек аўтаматычна прымяняе да сябе іх карысныя ўласцівасці.

Яшчэ адна з функцый фітанутрыентаў – наданне расліне характэрнага колеру. Ужыванне ў ежу рознакаляровых прадуктаў здольнае станоўча ўплываць на настрой, зніжаць верагоднасць дэпрэсіі і метэанеўрозу.

Багатай крыніцай фітанутрыентаў служаць любыя свежыя гародніна, садавіна, ягады, ліставыя расліны, зеляніна. Вось чаму так важна ўключаць іх у меню штодня, каб абараніць сябе ад хандры, апатыі і заняпаду сіл.

Поліфенолы – гэта натуральныя раслінныя злучэнні, якія валодаюць вялікай колькасцю карысных для чалавека ўласцівасцяў. Перш за ўсё, яны выконваюць такую ж ахоўную функцыю, што і фітанутрыенты. Але, акрамя таго, здольныя аказваць біяактыўнае дзеянне, г.зн., уплываць на працу органаў і сістэмаў.

Пералічваючы, што «ўмеюць» поліфенолы, лёгка збіцца з падліку, так шмат у іх перавагаў. Яны ліквідуюць наступствы акісляльнага стрэсу ў арганізме, умацоўваюць імунітэт, зніжаюць рызыку развіцця сардэчна-сасудзістых захворванняў, паляпшаюць страваванне, стымулююць працу мозгу, а таксама мінімізуюць рызыку развіцця анкалагічных захворванняў... І, вядома, могуць дрэнны настрой зрабіць добрым.

Поліфенолы ўтрымліваюцца ў самых розных прадуктах расліннага паходжання. Асабліва шмат іх у гародніне, садавіне, ягадах. Іх можна выявіць у насенні лёну і кунжуту. Акрамя таго, поліфенолы ёсць у зялёнай гарбаце, каве, шакаладзе з высокім утрыманнем какава-прадуктаў і нават віне.

5. Вада

Так-так, вада – галоўная крыніца добрага настрою. Шклянка чыстай пітной вады пасля абуджэння чароўным чынам дапаможа арганізму прачнуцца канчаткова і напоўніць вас энергіяй. Калі на працягу дня настрой раптам псуецца, накрывае лянота і апатыя, магчыма, прычына ў тым, што вы занадта мала п'яце. Бо нават лёгкае абязводжванне здольнае прымусіць вас адчуваць сябе прыгнечанымі.

Для добрага самаадчування і выдатнага настрою чалавеку ў сярэднім трэба выпіваць у суткі не менш як 2 літры чыстай вады.