Ілля Яхімавіч Рэпін — адзін з найвядомейшых мастакоў другой паловы XIX стагоддзя. У сваёй шматграннай творчасці ён сябе не абмяжоўваў і ўмела звяртаўся да жанраў гістарычнага і бытавога жывапісу, партрэта, графікі.
Таксама ён быў умелым настаўнікам, і пад яго кіраўніцтвам выхоўваліся многія вучні, якія пасля таксама занялі сваё месца ў плеядзе знакамітых мастакоў. У сваіх вучнях Рэпін стараўся выгадаваць уменне шукаць уласны шлях, а не гнацца за стандартамі.
Зараз у Нацыянальным мастацкім музеі Рэспублікі Беларусь працуе выстаўка «Рэпін і вучні», прымеркаваная да 180-годдзя з дня нараджэння знакамітага мастака.
Сёння майстар шырока вядомы як адзін з найвялікшых рускіх мастакоў. Менавіта з яго творчасцю звязаны вышэйшыя дасягненні рэалістычнага мастацтва другой паловы ХІХ стагоддзя не толькі рускага, але і сусветнага. Творчая спадчына знакамітага аўтара надзвычай шырокая і каласальная па аб'ёме зробленага. Ілля Яхімавіч выступаў як майстар гістарычнай і бытавой карціны, партрэтыст, цудоўны малявальшчык графік, мемуарыст.
Педагагічная дзейнасць Іллі Рэпіна
На выстаўцы вы ўбачыце творы самога мастака і найбольш таленавітых яго вучняў: Сярова, Кустодзіева, Малявіна, Вешчылава, Калеснікава і іншых, пазнаёміцеся з разнастайнасцю стыляў, сюжэтаў і мастацкіх тэхнік.
Вагу і аўтарытэт Рэпіна як жывапісца і выкладчыка цяжка пераацаніць — яго майстэрня ў Акадэміі мастацтваў заўсёды была ўтрая перапоўнена.
Толькі ў адным 1908 годзе ў Рэпіна і яго асістэнта Кардоўскага вучылася 90 студэнтаў.
Колькі выдатных і зусім непадобных адзін на аднаго майстроў пачыналі свой творчы шлях у майстэрні Рэпіна: імпрэсіяніст І.Грабар, моцныя рэалісты А.Браз, І.Бродскі, М.Грэкаў, мірыкуснік К.Сомаў, характэрны М.Фешын.
Рэпін ніколі студэнцкія работы не правіў. Ён мог даць параду або станавіўся побач і маляваў на асобным лісце. Ён лічыў, што вучні прыходзяць да яго за павышэннем кваліфікацыі, за магістарскай ступенню, і, калі заяўляў, што ставіцца да студэнтаў як да сяброў, гэта была праўда: у Рэпіна ў майстэрні панавала роўнасць.
У майстэрні часта ладзілі прагляды і абмеркаванні работ, у абавязковым парадку такія вернісажы праходзілі пасля летніх канікулаў.
Маштабная экспазіцыя выстаўкі аб'ядноўвае ў сабе як сталыя, самастойныя творчыя, так і студэнцкія работы майстроў-вучняў Рэпіна розных гадоў. Многія карціны паўстаюць увазе гледачоў упершыню!
На сценах залаў — вытрымкі з лістоў і ўспамінаў сучаснікаў Рэпіна. Апісанне яго знешнасці, характару і паводзін у розных сітуацыях ідзе насуперак з агульным уяўленнем аб ім як аб бажастве мастацкага свету.
Асновай трох раздзелаў экспазіцыі паслужылі ключавыя прынцыпы Рэпіна: «Цела так цела», «Вучыцеся ў прыроды» і «Ідзіце сваім уласным шляхам». Тэматычна падабраныя работы дазваляюць параўнаць, як той ці іншы сюжэт увасаблялі розныя мастакі.
Па ўспамінах сучаснікаў, Рэпін заўсёды браў з сабой палітру і бесперапынна маляваў: нават у тэатры, экіпажы, трамваі.
Пад прыродай майстар разумеў не толькі пейзаж, але і чалавечы характар, які яго выхаванцы захоўвалі ў аўтапартрэтах і партрэтах сваіх жонак, сябровак, сясцёр.
Наведвальнікі выставы могуць шмат даведацца і пра ўзаемаадносіны ўжо дарослых майстроў з іх настаўнікам.Напрыклад, партрэт Соф'і Драгаміравай, ледзь не пасварыў Рэпіна з Сяровым, якога раззлавала, што майстар дазволіў сабе дарабіць яго твор. Бурная рэакцыя вельмі пакрыўдзіла настаўніка.
Выстаўка харакрарызуецца вялікай даследчай работай, і ў выніку структуру экспазіцыі выбудавалі ў некалькіх плоскасцях. Перад гледачамі дзесяць эпізодаў з жыцця Рэпіна і яго майстэрні — часам смешных, часам павучальных. Але ёсць і глыбейшы пласт апавядання: нас правядуць па шляху, па якім праходзілі вучні, працуючы поплеч з майстрам і паступова адлучаючыся і аддаляючыся ад яго.
Беларускі перыяд у творчасці Іллі Рэпіна
Беарусь для Іллі Рэпіна была вельмі важнай краінай. Віцебшчына стала месцам натхнення для мастака. Урочышча Здраўнёва — маленькі маёнтак, быццам самай прыродай прызначаны для творчасці: высокі пясчаны бераг Заходняй Дзвіны і векавыя хвоі. Увесну 1892 года Ілля Яхімавіч прыехаў сюды са сваёй сям'ёй. У Віцебску ён аформіў здзелку на набыццё 75 гектараў ўрадлівай зямлі, 45 гектараў хваёвага лесу, заплаціўшы частку ганарару за карціну «Запарожцы пішуць ліст турэцкаму султану». Да гэтага часу Ілля Рэпін быў заможным чалавекам і вядомым майстрам пэндзля. Ён шукаў месца, дзе мог бы летам адпачываць ад сталічнай мітусні, і знайшоў яго ў Здраўнёве. Запушчаны маёнтак патрабаваў гаспадарскай рукі, і Рэпін пачаў з добраўпарадкавання ўгоддзяў і перабудовы сядзібы на свой густ.
На Віцебшчыне Ілья Рэпін стаў сапраўдным архітэктарам і дызайнерам. Сам маляваў эскізы дома, пасадзіў яловую і ліпавую алеі, распарадзіўся выкапаць сажалку. Ён вырашыў ператварыць напаўразбураны домік у нешта казачнае, фантастычнае. На маляўнічым беразе ракі на замову мастака пабудавалі арыгінальную сядзібу. Па архітэктурным стылі яна мала нагадвала «дваранскае гняздо», а хутчэй драўляную царкву ў беларускім стылі, праўда, з незвычайнай зубчастай вежкай.
Гэты куток беларускай зямлі стаў для майстра тым месцам, якое ён упершыню з гумарам змог назваць сваёй дзяржавай. Менавіта ў Здраўнёве ў Ільі Рэпіна з'явілася новае захапленне — сельская гаспадарка. Часам мастак замест эскізаў рабіў табліцы сяўбазвароту. «Якая прастора, якая прыгажосць!» — усклікаў жывапісец. Сапраўды, прасторы для творчасці тут хапала. У маёнтку Здраўнёва мастак стварыў больш за 40 карцін і малюнкаў, у тым ліку «Восеньскі букет», «Беларус», «Месячная ноч. Здраўнёва», «Дуэль», «Надзея з сабакам Пегасам на беразе Дзвіны», а таксама шматлікія эцюды і эскізы. : «На Заходняй Дзвіне», «Узыход сонца» і іншыя.
У многіх работах Рэпіна гэтага перыяду ўвасоблена жывапісная беларуская прырода, захаваны віды Здраўнёва. Пры напісанні карціны «Беларус» майстру пазіраваў мясцовы селянін Сідар Шаўроў. Вера Фёдарава, унучка Шаўрова, успамінала: «Рэпін запрасіў яго сюды і сказаў, каб той яму папазіраваў. Дзядуля наш не зразумеў, што трэба рабіць. А ён кажа: "Ну, ты проста пастаіш, а я цябе буду маляваць". Ён пагадзіўся. Карціну "Беларус" малявалі тры дні, і каб дзядулю не было сумна, старэйшыя дачкі Рэпіна чыталі яму вершы».
Ілля Рэпін любіў пісаць мясцовых сялян. Пацвярджэннем таму могуць служыць яго малюнкі «Паненка ў вёсцы», «Касцы ў полі», «Святочнае гулянне ў Здраўнёва».
Сёння дом-музей Ільі Рэпіна ў Здраўнёве нагадвае «маленькую Траццякоўку». Музейны комплекс складаецца з галоўнага сядзібнага дома, дзе размешчана асноўная мемарыяльная экспазіцыя, дамы кіраўніка са службовымі памяшканнямі і выставачнай залай, адрэстаўраванага склепа. У экспазіцыі каля 500 экспанатаў: асабістыя рэчы Іллі Яхімавіча Рэпіна, мэбля канца XIX - пачатку XX стагоддзя, археалагічныя знаходкі са Здраўнёва. На тэрыторыі сядзібы захавалася мемарыяльная ліпавая алея, дзе растуць дрэвы, пасаджаныя рукой самога мастака.
Экспазіцыю выстаўкі ў Нацыянальным мастацтве складаюць творы са збору Нацыянальнага мастацкага музея Рэспублікі Беларусь, Віцебскага абласнога краязнаўчага музея. Дапаўняюць экспазіцыю ілюстраваныя выданні з фонду Нацыянальнай бібліятэкі Беларусі.
Выстаўка дэманструе дзіўную разнастайнасць манер, сюжэтаў, тэхнік і знаёміць гледача з непаўторнымі мастацкімі індывідуальнасцямі выдатных майстроў, чыя творчасць складае гонар рускага мастацтва.
Праз канцэпцыю квадрата. Новая выстаўка керамікі і шкла прадстаўлена ў Палацы мастацтва
