Ці можна папярэдзіць дэменцыю альбо прыпыніць яе развіццё? Ці існуюць спецыяльныя практыкаванні для прафілактыкі прыдуркаватасці?
Па адказ на гэтыя пытанні журналіст інфармацыйнага партала Слушна звярнулася да нашага пастаяннага эксперта – галоўнага пазаштатнага герантолага Міністэрства аховы здароўя, кіраўніка рэспубліканскага геранталагічнага цэнтра (актыўнага даўгалецця) Людмілы Жылевіч.
Што такое дэменцыя?
Пры развіцці дэменцыі зніжаюцца разумовыя здольнасці чалавека, паступова страчваюцца наяўныя веды і навыкі, губляецца здольнасць да навучання. Парушаюцца мысленне, арыенціроўка, разуменне, лік, здольнасць да навучання, мова і меркаванні.
Прычынаў, з-за якіх развіваецца дэменцыя, даволі шмат. Дэменцыю могуць справакаваць эндакрынныя і сасудзістыя паталогіі, дэпрэсія, некаторыя інфекцыі, чэрапна-мазгавыя траўмы, пухліны галаўнога мозгу, алкагалізм і наркаманія. Дадатковымі фактарамі рызыкі развіцця дэменцыі з'яўляюцца:
- спадчыннасць. Прычым рызыка павялічваецца, калі паталогія ў бліжэйшых сваякоў развілася ва ўзросце да 65 гадоў;
- атлусценне;
- адсутнасць актыўнай інтэлектуальнай дзейнасці.
Першыя прыкметы дэменцыі
- Адбываецца парушэнне як доўгачасовай, так і кароткачасовай памяці. Чалавеку робіцца складана ўспомніць падзеі, якія адбыліся нядаўна, альбо запомніць новую інфармацыю.
- Чалавек губляе навыкі арыентацыі ў прасторы і часе. Нярэдкія выпадкі, калі хворыя губляліся нават у звыклай для іх мясцовасці.
- З'яўляецца абыякавасць да некалі любімых заняткаў, знікае жаданне даведвацца пра новае. Гэта адбываецца таму, што мозг ужо не ў стане атрымліваць і апрацоўваць інфармацыю.
- Зніжэнне крытычнасці ўласнага ўспрымання. Звычайна гэты сімптом выяўляецца пры планаванні бліжэйшага перыяду жыцця.
- У далейшым адзначаецца як прагрэсаванне гэтых сімптомаў, так і з'яўленне іншых, па сваім уздзеянні больш магутных. Адна з відавочных адметных рысаў дэменцыі – чалавек жыве сваім мінулым.
Пры самых ранніх праявах захворвання важна своечасова звярнуцца да тэрапеўта альбо ўрача агульнай практыкі. Пры неабходнасці ён накіруе хворага да спецыяліста (неўролага, псіхіятра альбо герыятра).
На ранняй стадыі дэменцыі важнымі з'яўляюцца наступныя фактары
Для хворага на дэменцыю важна стварыць ціхую хатнюю звыклую для яго атмасферу. Прычым кола асобаў, з якімі ён мае стасункі, павінна быць пастаянным. Гэта ліквідуе пачуццё трывогі, нервовасці і ўзрушанасці. Не лішнім будзе скласці распарадак дня і строга яго прытрымлівацца.
Першыя сімптомы дэменцыі – не нагода адмаўляцца ад фізічных практыкаванняў. Гэта могуць быць пешыя прагулкі па любімых мясцінах, простая праца на прысядзібным участку, практыкаванні лячэбнай фізкультуры (не менш за 150 хвілін анаэробнай нагрузкі штотыдзень).
Жыццё павінна быць насычана разнастайнымі падзеямі і відамі інтэлектуальнай дзейнасці. Можна чытаць, разгадваць крыжаванкі і сканворды, гуляць у шахматы альбо шашкі, абмяркоўваць культурныя ці палітычныя падзеі.
У рацыёне хворага чалавека павінны прысутнічаць прадукты, якія зніжаюць узровень халестэрыну. Напрыклад, ячмень, бабовыя, чарніцы. Замест сметанковага масла лепей аддаваць перавагу расліннаму. У меню можна ўключыць кісламалочныя прадукты, посныя гатункі мяса і птушкі, нятлустую рыбу, морапрадукты, кіслую капусту. Для паляпшэння смаку страў дазволена выкарыстанне прыправаў (шалфей, карыца, куркума, шафран). А вось ужыванне солі лепей знізіць да мінімуму. Варта выпіваць сутачную норму чыстай вады (з разліку 30 мл на 1 кг вагі). Рыхтаваць лепей на пары, можна запякаць альбо варыць.
Важны момант – стварэнне камфортных умоў, каб чалавек, які пакутуе ад дэменцыі, як мага даўжэй заставаўся незалежным. Лепшая тэрапія – гэта праводзіць больш часу разам са сталымі сваякамі, акружыць іх любоўю, клопатам, дапамагчы адчуць сябе карыснымі і патрэбнымі, дадала спецыяліст.
Карысныя практыкаванні для трэніроўкі мозгу
Кагнітыўнай стымуляцыі мозгу могуць дапамагчы спецыяльныя практыкаванні. Іх можна выконваць самастойна альбо сумесна са сваімі блізкімі. Галоўная ўмова – рэгулярнасць.
Вось некалькі прыкладаў эфектыўных заняткаў.
Пакладзіце перад сабой лісток з пералікам слоў, якія напісаныя розным колерам. Пачынаць варта з першага слова. Але называць трэба той колер, якім напісаны тэкст. Пасля таго, як даберацеся да заканчэння, словы трэба паўтарыць у зваротным парадку. Па першым часе можа быць складана, бо за ўспрыманне тэксту і колеру адказваюць розныя паўшар'і галаўнога мозгу.
Карысць: дапамагае ўсталяваць новыя сувязі паміж паўшар'ямі мозгу, а таксама трэніраваць канцэнтрацыю і пераключаць увагу.
Пры выкананні гэтага практыкавання варта засяродзіцца на лічбе «19» у цэнтры квадрата. Затым поглядам неабходна знайсці «1», а потым – усе астатнія лічбы па нарастанні. Табліцу можна намаляваць самастойна, а лічбы размясціць у любым парадку. Падобны занятак павялічвае хуткасць успрымання і апрацоўкі інфармацыі, спрыяе развіццю перыферыйнага зроку.
У сталых людзей мысленне, памяць і маўленне напрамую залежаць ад руху рук. У гэтых адносінах для захавання яснасці розуму карысныя такія заняткі, як вязанне, вышыванне альбо іншыя віды дзейнасці, у якіх задзейнічана дробная маторыка.
Складзіце пальцы правай рукі так, каб яны паказвалі знак «мір», пальцамі левай рукі пакажыце «ок». Затым па чарзе змяніце фігуры пальцаў такім чынам, каб левая рука паказвала «мір», а правая – «ок». Паўтарыце некалькі разоў. Затым паспрабуйце выканаць гэтае практыкаванне адначасова правай і левай рукой. Такая гімнастыка трэніруе ўвагу і ўменне хутка пераключацца з адной задачы на другую.
Вазьміце два чыстыя лісты паперы і дзве ручкі. Задача ў тым, каб адначасова дзвюма рукамі намаляваць геаметрычныя фігуры. Замест фігураў можна напісаць літары ці словы з аднолькавым наборам літараў. Сінхроннае напісанне вучыць мозг адначасова спраўляцца з некалькімі задачамі, уцягваючы ў працу абодва паўшар'і.
Яшчэ некалькі парадаў
- Калі вы праўша, дык час ад часу выконвайце звыклыя вам рытуалы левай рукой. І наадварот. Напрыклад, пачысціце другой рукой зубы ці выкарыстоўвайце гэты прыём падчас сняданку альбо абеду.
- Яшчэ адно карыснае практыкаванне – прымаць душ альбо выконваць іншыя звычайныя дзеянні з заплюшчанымі вачыма.
- Дабіраючыся да працы, крамы ды іншых месцаў, рэгулярна змяняйце маршрут.
- Паспрабуйце час ад часу глядзець фільмы без гукавога суправаджэння, пры гэтым імкніцеся зразумець, пра што ідзе гаворка, па жэстах акцёраў і іх рухах.
